Fuaireamar léargas an-spéisiúil ar staid na polaitíochta i nuaré na Gaeilge
neamhéigeantaí an deireadh seachtaine roimh Lá 'le Pádraig, tús Sheachtain
na Gaeilge. Faoin am sin bhí fógraí á rith ag R.T.É. - mar is gnách leo bail
ó Dhia orthu! - ag meabhrú Sheachtain na Gaeilge dúinn, ag moladh don phobal
- mar a dhéanfadh aon chóras seirbhíse poiblí - a raibh de Ghaeilge acu a
úsáid, agus lena gceart a thabhairt do chuid de na bolscairí, ag cleachtadh
na gcúpla focal iad féin.
Ag an am céanna bhí fógraí, i mBéarla amháin, ag dul amach ón Roinn
Talmhaíochta ar T.G. 4 ag cur comhairle ar fheirmeoirí - feirmeoirí caorach
Chorr na Móna agus an Inbhir san áireamh? - faoi na nithe a chabhródh linn
an galar crúibe is béil a sheachaint. Agus bhí clár fada seirbhíse poiblí,
roimh lón Dé Domhnaigh mar a raibh an tAire Talmhaíochta ó dheas agus Aire
Talmhaíochta an Chomhthionóil i Stormont, Bríd Rogers, ag caint.
Céimí de chuid Choláiste na hOllscoile i gCorcaigh é Joe Walsh. Níl sé líofa
sa Ghaeilge, b'fhéidir, ach níl sé dall uirthi ach an oiread, mar is eol do
mhuintir Oileán Chléire - fiú an slua mór Béarlóirí atá imithe chun cónaithe
ar an oileán sin le blianta beaga anuas. Ar chuma ar bith, tá Aire Stáit sa
Roinn Talmhaíochta againn faoi láthair, Éamon Ó Cuív atá ar Ghaeilgeoir
chomh dílis is a ceapadh sa Roinn sin ó bhí Alan Dukes ina Aire. Cainteoir
dúchais as Tír Chonaill is ea Bríd Rogers, fiú más cois Life a tógadh Dukes
agus Ó Cuív araon.
An raibh fáth ar bith ag na meáin chraolta éagsúla gan chlár Gaeilge faoin
ghalar crúibe is béil a chur ar siúl ag an deireadh seachtaine céanna, mar
eolas don phobal, don lucht scoile, mar aitheantas don scata mór feirmeoirí,
idir bheag is mhór, atá sa Ghaeltacht agus a bhfuiltear ag plé leo trí mheán
an Bhéarla ón uair a ghlac Comhphobal na hEorpa ceannas ar pholasaithe
talmhaíochta ó Oileán Thoraigh go deisceart na Gréige?
Agus mar chruthú go bhfuil sé mar pholasaí ag an stát caitheamh go cothrom
leis an nGaeilge agus le lucht a labhartha, fiú mura bhfuiltear in ann a
dhéanamh faoi láthair ach beart a dhéanamh sa chás nuair atá Gaeilge mhaith
trí thaisme ag triúr de na hurlabhraithe talmhaíochta is tábhachtaí sa tír?
Shílfeá, ar a laghad, go bhféadfadh rannóg pleanála cúrsaí reatha T.G.4 clár
eolais a réiteach le Rogers, Ó Cuív, Dukes - agus nach Gaeilgeoir í Mary
Upton freisin - ar mhaithe leis an lucht taistil, agus go háirithe na daoine
sin atá sall agus anall chun na Breataine go rialta?
Má chruthaíonn an scéal ar fad rud ar bith, cruthaíonn sé gur ó bhonn aníos
a bheas an stát ag obair nuair a chuireann siad chun oibre le cearta agus
cothrom na féinne a thabhairt don Ghaeilge trí Acht Teanga a rith, agus cé
nach bhfuil éinne ag iarraidh aon chreidiúint a bhaint den díograis agus den
mhéid a rinne Éamon Ó Cuív le linn dó a bheith ina Aire Stáit sa Roinn
Ealaíon, Oidhreachta, Gaeltachta agus Oileán, is cinnte go mbeidh obair mhór
dheacair le déanamh ag a chomharba, Máire Ní Chochláin, nuair a fhéachfaidh
sí chuige, mar a gealladh, an Bille a chur ar fáil níos déanaí i mbliana,
agus a chur tríd an Oireachtas le linn tréimhse oifige an rialtais seo.
Ba é an tAcht Teanga sin an gheallúint ba mhó a thug an rialtas do phobal na
Gaeilge ag an Olltoghchán deiridh. Gealladh rudaí eile ag an am nár
fíoraíodh. Mar shampla, thug Fianna Fáil le fios níos mó ná uair amháin go
mbunóidis Aire Gaeltachta a bheadh freagrach as cúram na Gaeilge agus na
Gaeltachta mar Aire ar leith ag bord an rialtais - duine a bheadh líofa sa
teanga agus a thuigfeadh an cruachás ina bhfuil sí i gcónaí.
Bhí caint freisin ar na córais nua ríomhaireachta go léir atá á gcur isteach
sna hoifigí stáit, agus go deimhin sna comhlachtaí poiblí - ar nós oifig na
gcuntas ag Eircom is dócha, a réiteach don ré nua ar bhealach a chinnteodh
go mbeadh an dátheangachas ina ghnáthnós agus nach mbeadh an Ghaeilge agus
lucht úsáide na Gaeilge faoi aon mhíbhuntáiste.
Ceithre bliana ar aghaidh, ar éigean más féidir litir i nGaeilge a fháil ó
Roinn Stáit ar bith, agus an chuid acu atá 'báúil' le Gaeilge, ar bhonn
pearsanta féin, tá orthu a gcuid litreacha a chur amach i mBéarla, ag
glacadh leithscéil, nó iad a scríobh de láimh i nGaeilge 'mar níl aon rúnaí
san oifig in ann litir i nGaeilge a chlóscríobh!'
Ceist áitiúil í gach ceist pholaitiúil i ndeireadh na dála, agus is baolach
go bhfuil seo fíor i gcás na Gaeltachta freisin. Ní hé nach raibh ardú céime
tuillte ag Máire Ní Chochláin, bean atá ar an mbóthar le cúig bliana déag, a
bhfuil cumas nach beag inti, duine de phór dílis Fhianna Fáil i dTír
Chonaill agus duine atá ag feidhmiú mar chomhrúnaí ar an bPáirtí le tamall.
Tuigeann gach éinne freisin go raibh 'díomá an domhain' mar a dúirt sé féin,
ar Éamonn Ó Cuív nuair nach bhfuair sé deis a thréimhse leis an nGaeltacht
agus leis na hOileáin a chríochnú. Ach bhí polaitíocht áitiúil i nDún na
nGall agus i nGaillimh Thiar le cur san áireamh ag an Taoiseach nuair a
rinne sé a chinneadh, agus mar is léir bhí an lá leis an riachtanas áitiúil.
Is fíor go mbíonn an tíreolas céanna ag cur as do gach páirtí, go háirithe i
nDáil cheantair ilsuíochán. Féach Contae Mhaigh Eo, agus scéal Éanna Uí
Chionnaith i bhFine Gael. Dá mbeadh dhá Dháilcheantar trí shuíochán ann i
gcónaí, is lú go mór an teannas a bheadh idir Éanna agus Séamas Ó hUiginn in
oirthear an chontae, cé go mbeadh Michael Ring ag saothrú leis i gCathair na
Mart, in Acaill agus in Iorras.
Ach ó tharla Maigh Eo a bheith ina cheantar cúig shuíochán anois is mó an
teannas atá ann, agus is mó ná riamh é an teannas laistigh d'Fhine Gael, mar
go bhfuil trí cinn de na cúig shuíochán acu agus mar go raibh ar an
gceannaire nua, Mícheál Ó Nuanáin, rogha a dhéanamh maidir le hurlabhraí
sinsir ón gcontae.
Deacrachtaí ar fad atá ag Fine Gael i Maigh Eo ó d'éirigh leo an lámh in
uachtar a bhaint amach sa chontae ar bhealach nach bhfuil acu in aon áit
eile faoin dtuath, seachas iarthar Luimnigh - de bharr easaontais i bhFianna
Fáil sa cheantar sin - agus iarthar Chorcaí, dúthaigh thraidisiúnta an
Choileánaigh, dúthaigh a d'fhan dílis don Fhear Mór ó shin i leith!
Scéal níos casta é i dTír Chonaill, áfach, mar a bhfuil fonn ar Bheirtí, an
Taoiseach, an suíochán a bhuaigh Tom Mac Giolla Dé, ar bhonn argóna faoi
chúrsaí teilifíse, a thógáil ar ais. Bhí ráfla ann go mb'fhéidir go
dtiocfadh Pat An Cóp Ó Gallchóir ar ais ón Eoraip le polaitíocht na Dála a
imirt arís. Ach d'fhéadfadh nach mbeadh Pat sásta sin a dhéanamh gan seans
réasúnta maith a bheith ann go mbeadh sé ina Aire rialtais an chéad uair
eile, rud nach dtarlódh sa ghnáthshlí, mura mbainfeadh Fianna Fáil móramh
glan nó gar dó, agus mura gcaillfeadh Séamas Mac Dáid a shuíochán in
oirthear an chontae.
De réir an scenario seo, d'éireodh Pat as Parlaimint na hEorpa, agus é atofa
chun na Dála. Bheadh Nollaig Ó Treasaigh, ó oirthear na Gaillimhe, mar chéad
fhear ionaid aige i Strasbourg, agus é réidh leis an 'suíochán ó dheas' a
choinneáil d'Fhianna Fáil san Eoraip an chéad uair eile, fiú más cosúil go
mbeidh laghdú ar líon na suíochán a bheas ag Éirinn ón mbliain 2,004 ar
aghaidh. Meastar go gcuirfear ceithre chontae as cúige Laighean atá i
limistéar an B.M.W. (Longfort, Iarmhí, Laois agus Uíbh Fhailí, cibé rud faoi
Cho Lú, isteach le 'Connacht/Uladh).
Ach tugann ardú céime do Mháire Ní Chochláin droim láimhe don straitéis seo
ar fad. Ise is mó a bheadh ag iarraidh suíochán ag bord an rialtais an chéad
uair eile, go háirithe má éiríonn léi an dara T.D. a thabhairt isteach
d'Fhianna Fáil i nDún na nGall Thiar-Theas.
Glactar leis gur ag Donncha Mac Fhionnlaoich, FG, a bheidh an tríú suíochán,
agus cé go ndeirtear go bhfuil deacrachtaí ag an Aire Spóirt i nDún na nGall
Thoir-Thuaidh, ní móide go gcaillfidh Séamus Mac Dáid a shuíochán, ná Sally
Ní Chomhánaigh ach an oiread - fiú más é loighic na hargóna sin go
gcaithfidh Fine Gael, má tá súiochán amháin le buachan ar ais acu, fáil
réidh le traidisiún uasal na mBléineach in Oir-Thuaisceart Thír Chonaill.
Tá Harry Blaney sean, níl an tsláinte ró-mhaith aige agus deirtear go bhfuil
díomá áirithe air maidir leis an méid is féidir leis a bhaint amach trí
chóras Theach Laighean, cé gur chaith a dheartháir Neil 45 bliana ann. Ní
fhágann sin áfach nach bhfuil glúin óg Bléineach fós ann a chreideann sa
phort a cheol Neil os ard, ar chaith Fianna Fáil amach as an bpairtí é dá
bharr. B'ait ar fad an rud é dá dtógfadh Fine Gael oidhreacht na mBléineach
orthu féin i dTír Chonaill.
Ach polaitíocht áitiúil amach is amach í scéal na polaitíochta i dTír
Chonaill. Cuimhnigh gur sheas athair Cecilia Keaveny in aghaidh Fhianna Fáil
agus Fine Gael le chéile ar son 'Fhianna Fáil Neamhspleách' i lár na
seachtóidí agus bhuaigh sé suíochán Dála i bhfothoghchán!
Maidir le Máire Ní Chochláin, bhí a huncail agus a hathair ina dTeachtaí
Dála i dtús na n-ochtóidí. Bhí Clem, an t-uncail, ag tacú le naimhde C.J.H.
sa pháirtí - Ó Máille, Harney, Molloy, Colley, Martin O'Donoghue - nuair a
maraíodh é i dtaisme agus é ag brostú go Baile Átha Cliath aimsir sheacha.
Tá staraithe ann a deir gur thug an sos seachtaine a ghlac páirtí Fhianna
Fáil i ngeall ar an tubaiste sin deis do Chathal Ó hEochaidh na cosa a
thabhairt leis i gceann de na hiarrachtaí ba láidre a rinneadh ina choinne.
Athair Mháire a bhuaigh an fothoghchán, ach trí bliana ina dhiaidh sin
cailleadh den ailse é, agus tá an tAire Stáit nua ina Teachta do Thír
Chonaill ó shin i leith. Tharla mí-ádh eile di cúpla bliain ó shin, nuair a
gortaíodh a fear, Garda de bhunadh Chontae Mhaigh Eo, go dona i dtaisme
gluaisteáin agus chaill sé a chos nuair a bhí sé á ghearradh amach as an
gcarr.
Ní cainteoir dúchais í Máire Ní Chochláin. Fuair sí a cuid méanoideachais i
gClochar na nUrsalach i Sligeach, agus rinne sí freastal ar U.C.D. Ní fíor
áfach nach bhfuil ach beagán Gaeilge nó nach labhraíonn sí í go rialta le
fonn agus le slacht. Chaith sí tréimhsí ina Cathaoirleach ar Choiste Gaeilge
Tithe an Oireachtais tar éis an tsaoil.
Maidir lena bhfuil i ndán di i Roinn na Gaeltachta, sin scéal agus aiste
eile. Tá beirt bhan i mbun na Roinne anois agus mhol Eamonn Ó Cuív a
cholcheathrar, Síle De Valera, go mór, agus é ag imeacht, mar gur thug sí
cead a cinn dó sna réimsí úd d'obair na Roinne a bhain leis an nGaeltacht
agus leis na hOileáin.
Beifear ag faire féachaint cén t-athrú a bheas ar an socrú sin as seo go
ceann bliana. Beifear ag faire go géar freisin, ní hamháin ar scéal an
Bhille Teanga, ach na céimeanna nach foláir a thosú láithreach má tá ciall
ar bith le bheith leis an bhfiontar.
Oiliúint lucht ríomhaireachta agus rúnaíochta in úsáid chruinn na Gaeilge an
chéad rud atá de dhith ón státhcóras. Sin agus córas ceart leictreonach a
chinnteodh rogha idir an dá theanga ag an té a chuireann glaoch ar oifig
stáit. Beidh gá ní hamháin le cúrsaí oiliúna clódóirí ach le ceartúsáid na
Gaeilge. Caithfear tosú láithreach ar nósanna imeachtais a chur le chéile,
chomh maith, maidir le córas atá dátheangach i ndáiríre a chur i dtreo. Níl
i bhfógraí Béarla na Roinne Talmhaíochta ar TG ach sampla beag dá dtarlaíonn
i gcás práinne; tá brú Béarla an stáit ar mhuintir na Gaeltachta féin mar
ghné bhunúsach den chóras. Cuir glaoch ar an Roinn Oideachais, nó ar do
Theachta Dála áitiúil.
© Feasta agus na Scríobhneoirí
|