Graiméar na Gaeilge ar Lean - An Briathar

An Chéad Réimniú,  An Tarna Réimniú,  Briathra Nea(mh)rialta,  Briathra agus an Urú,  Briathra agus an Séimhiú,  Canúint,  Fuaime,  Íarsmaí Sean Gaeilge,  An Modh Guítheach,  Guíeanna,  An Modh Órdaitheach,  Íarsmaí Sean Gaeilge,  Logainmneacha 
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach
Tá rogha foirm den briathar - foirmeacha scartha (bris mé ...) nó foirmeacha táite (brisim ...) Úsáidtear an fhoirm tháite go minic i gcúige na Mumhan

An Chéad Réimniú:

Briathra aon tsiolach - bris, dún, glan, ól ...
Briathra le críoch -áil/áin - sábháil, batráil, pacáil, pasáil, péinteáil, tiomáin, comáin, taispeáin ...
Agus: taitnim, tionólaim, iniúchaim-d'iniúchas, tion(n)lacaim, úrlacaim, ceiliúraim (celebrate, renage, fade)

An fhoirm tháite:

Aimsir Gnáth Láithreach: brisim, brisir, briseann sé/sí, brisimíd, briseann sibh, brisid, bristear (briathar saor)
Aimsir Caite: do bhriseas, do bhrisis, do bhris sé/sí, do bhriseamair(bhriseamar), do bhriseabhair/bhrisúir, do bhriseadar, do briseadh (eadh le fuaim v i gCléire/i-Chorcaí, g i gCorcaigh/na Déise M, ch i gCiarraí/nGailimh) (briathar saor)
Aimsir Fáisteaneach: brisfead, brisfir, brisfidh sé/sí, brisfimíd/brisfeam, brisfidh sibh, brisfid, brisfear (briathar saor)
An Módh Coinnealach: do bhrisfinn, do bhrisfeá, do bhrisfeadh sé/sí, do bhrisfimís(t), do bhrisfeadh sibh, do bhrisfidís, do brisfí (briathar saor)
Aimsir Gnáth Caite: do bhrisinn, do bhristeá/theá, do bhriseadh sé/sí, do bhrisimís(t), do bhriseadh sibh, do bhrisidís, do bristí (briathar saor)

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

An Tarna Réimniú:

Briathra le níos mó ná aon tsiolach - oscail, ceannaigh, brostaigh, deisigh, bailigh, dúisigh, sleamhnaigh, cruinnigh, ceartaigh, éirigh ...
Agus: taitním

An fhoirm tháite:

Aimsir Gnáth Láithreach: ceannaím, ceannír, ceannaíonn sé/sí, ceannaímíd, ceannaíonn sibh, ceannaíd, ceannaítear (briathar saor)
Aimsir Caite: do cheannaíos, do cheannaís, do cheannaigh sé/sí, do cheannaíomair(cheannaíomar), do cheannaíbhair/do cheannaigh sibh, do cheannaíodar, do ceannnaíodh (odh le fuaim v i gCléire/i-Chorcaí, g i gCorcaigh/na Déise M, ch i gCiarraí/nGailimh) (briathar saor)
Aimsir Fáisteaneach: ceannód, ceannóir, ceannóidh sé/sí, ceannóimíd/ceannóm, ceannóidh sibh, ceannóid, ceannófar (briathar saor)
An Módh Coinnealach: do cheannóinn, do cheannófa, do cheannódh sé/sí, do cheannóimís(t), do cheannódh sibh, do cheannóidís, do ceannófaí (briathar saor)
Aimsir Gnáth Caite: do cheannaínn, do cheannaítea (aítheá), do cheannaíodh sé/sí, do cheannaímís(t), do cheannaíodh sibh, do cheannaídís, do ceannaítí (briathar saor)

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

Na Briathra Nea(mh)rialta:

Bí, téir (téigh), ta(i)r, faigh, f(e)ic, clois, ith, abair, tabhair, beir, deir, déan (rialta i gCorcaigh)

Téann an aimsir láithreach is an aimsir gnáth caite le chéile.
Téann an aimsir fáisteaneach is an módh coinnealach le chéile.

Bí:
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): táim, táir/taoi/conas tánn tú, tá sé/sí, táimíd, conas tánn sibh, táid, táthar (briathar saor)
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách): cá bhfuilim?, cá bhfuilir/bhfuileann tú?, cá bhfuil sé/sí?, cá bhfuilimíd?, cá bhfuil(eann) sibh?, cá bhfuilid? cá bhfuiltear? (briathar saor)
go bhfuil, ná fuil (nach bhfuil) an aimsir go brea?
Aimsir Gnáth Láithreach: bím/ní bhím, bír/bíonn tú/cá mbíonn tú?, bíonn sé/sí, bímíd, bíonn sibh, bíd, bítear (briathar saor)
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do bhíos, do bhís, do bhí sé/sí, do bhíomair(bhíomar), do bhíobhair/do bhí sibh, do bhíodar, do bhíothas (briathar saor)
Aimsir Caite (fhoirm spleách): cá/a'/go/ná/ní rabhas, cá/a'/go/ná/ní rabhais, ní raibh sé/sí, ní rabhamair(rabhamar), ní rabhabhair/ní raibh sibh, ní rabhadar, ní rabhthas (briathar saor)
Aimsir Fáisteaneach: bead (chughat), beir, beidh sé/sí, beimíd, be(idh) sibh, beid, beifear (briathar saor)
An Módh Coinnealach: do bheinn, do bhefá, do bheadh sé/sí, do bheimís, do bheadh sibh, do bheidís, do bheifí (briathar saor)
Aimsir Gnáth Caite: do bhínn, do bhít(h)eá), do bhíodh sé/sí, do bhímís(t), do bhíodh sibh, do bhídís, do bhítí (briathar saor)

Téir/Téigh:
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): téim
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách):
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do chuas, do chuathas (briathar saor)
Aimsir Caite (fhoirm/úsáid spleách): cá/a'/go ndeaghas/ndeachas/ndeigheas(urú in ionad séimhiú!)/ná deaghas/ní dheaghas, ná deaghais/ní dheaghais, ní dheaghaidh sé/sí, ní dheaghamair, ní dheaghabhair, ní dheaghadar, ní dheaghthas (briathar saor) NÓ cár/ar/gur/nár/níor chuas(Corca Dhuibhne)
Aimsir Fáisteaneach: raghad, raghair, raghaidh sé/sí, raghaimíd/ragham (níl aon f ina lár!)
An Módh Coinnealach: do raghainn, do raghfá, do raghadh sé/sí (níl aon f ina lár!)
Aimsir Gnáth Caite: do théinn

Ta(i)r:
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): tagaim
Aimsir Láithreach (usáid spleách):
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do thánag/thánga/thángas, do thángais/aís, do tháinig sé/sí, do thángamair, do thángabhair, do thángadar, do thángthas (briathar saor)
Aimsir Caite (usáid spleách): cár/ar/gur/nár/níor thánaís NÓ cá/a'/go dtánaís (urú in ionad séimhiú! -Corca Dhuibhne)
Aimsir Fáisteaneach: tiocfad
An Módh Coinnealach: do thiocfainn
Aimsir Gnáth Caite: do thagainn

Dein (rialta i gCorcaigh):
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): deinim, deinir, deineann sé/sí
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách): ní deintear (briathar saor)
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do dheineas, do dheinis, do dheintheas (briathar saor) (Corcaigh), do rinne tú, do rinneadh (briathar saor) (Connachta)
Aimsir Caite (fhoirm/úsaid spleách): cár/ar/gur/nár/níor dheineas/dheinis NÓ cá/go ndeineas (urú in ionad séimhiú! -Corca Dhuibhne) NÓ ní dhearna mé, ní dhearnadh (briathar saor) (Connachta)
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm nea(mh)spleách): déanfad
Aimsir Fáisteaneach (úsáid spleách): cá/a'/go ndéarfair, ní dhéanfad
An Módh Coinnealach (fhoirm nea(mh)spleách): do dhéanfainn, do dhéanfá-sa
An Módh Coinnealach (úsáid spleách): ní dhéanfainn
Aimsir Gnáth Caite: do dheininn, do dheinteá, do dheineadh sé/sí

Faigh:
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): gheibhim/faighim, gheibhtear/faightear (dhá fhoirm!)
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách): ní bhfaighim, ní bhfaightear (urú in ionad séimhiú!)
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): (do) fuaireas (níl aon séimhiú!), (do) fuarthas (briathar saor)
Aimsir Caite (fhoirm spleách): cá/a'/go/ní/sara bhfuaireas(urú in ionad séimhiú le ní comh maith!), ná fuairais?
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm nea(mh)spleách): gheobhad, gheobhair, gheobhaidh sé/sí, gheobhaimíd (níl aon f ina lár!)
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm spleách): ní bhfaighead, ní bhfaighir (urú in ionad séimhiú!), cá bhfaighidh sé? ní bhfaighimíd
An Módh Coinnealach (fhoirm nea(mh)spleách): do gheobhainn, do gheobhfá, do gheobhadh sé/sí, do gheobhaimís (níl aon f ina lár!)
An Módh Coinnealach (fhoirm spleách): ní bhfaighinn, ní bhfaighead sé/sí (urú in ionad séimhiú!)
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do gheibhinn/d'faighinn (dhá fhoirm!)
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm spleách): ní bhfaighinn (urú in ionad séimhiú!)/ní fhaighinn

F(e)ic:
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): chím/f(e)icim (dhá fhoirm!)
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách): ní fheicim
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): (do) ch(o)nac ("chnoc")/chonaiceas, (do) chonaicís, do chonaic sé/sí, do chonaiceamar, do chonaiceabhair, do chonaiceadar, do chonacthas (briathar saor)
Aimsir Caite (fhoirm spleách): cá/a'/go bhfacais? ná faicaís?(Mumhan), ní fhaca, ní facaís(níl aon séimhiú!), ní facthas (briathar saor)
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm nea(mh)spleách): chífead, chífir, chífeadh sé/sí
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm spleách): ní fheicfead
An Módh Coinnealach (fhoirm nea(mh)spleách): do chífinn, do chífá
An Módh Coinnealach (fhoirm spleách): ní fheicfinn
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do chínn/d'fheicinn (dhá fhoirm!)
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm spleách): ní fheicinn, a'bhfeicteá?

Clois:
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): cloisim
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách):
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do chuala/chualas/chualadh/chualag, do chualais/chualaís, do chuala sé/sí, do chualamair, do chualabhair, do chualadar, do chualathas (briathar saor)
Aimsir Caite (úsáid spleách): cár/ar/gur/nár/níor chualaís? NÓ cá/a'/go gcualaís? (urú in ionad séimhiú! -Corca Dhuibhne)
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm nea(mh)spleách): cloisfead
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm spleách):
An Módh Coinnealach (fhoirm nea(mh)spleách): do chloisfinn
An Módh Coinnealach (fhoirm spleách):
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do chloisinn
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm spleách):
D'féadfá a fhreagairt mar shampla ar "A gcloisir?" úaireanta le "airím" (rialta)

Ith:
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): ithim
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách): cá/a'/go nithir
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): d'itheas, d'ithis, d'itheadh (briathar saor)
Aimsir Caite (fhoirm spleách): cár/ar/gur/nár/níor ithim/ithis?
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm nea(mh)spleách): íosfad
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm spleách): cá/a'/go níosfair, ná hiosfair?, ní íosfair
An Módh Coinnealach (fhoirm nea(mh)spleách): d'íosfainn
An Módh Coinnealach (fhoirm spleách):
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm nea(mh)spleách): d'ithinn
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm spleách): cá/a'/go nithinn
I gCléire - d'uas mo dhinnéir inné, do dhuasfinn dá mbeadh am agam

Abair:
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): deirim/abraim/abraím (tá rogha anseo)
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách): ní deirim(níl aon séimhiú!)/ní abraim/ní abraím
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): duart/dúrt/dúras/duairt mé/dúrt mé(Corca Dhuibhne), duarais/duaraís, duairt/dúrt sé/sí, duaramair, duarabhair, duaradar (níl aon do ná séimhiú!), duradh/durathas (briathar saor)
Aimsir Caite (fhoirm spleách): cá/a'/go nduairt/ndúrt, ná/ní duairt/dúrt/dúras
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm nea(mh)spleách): déarfad, déarfair
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm spleách): ní déarfad/ní abród
An Módh Coinnealach (fhoirm nea(mh)spleách): déarfainn(níl aon do ná séimhiú!)/d'abróinn, déarfá, déarfadh sé/sí
An Módh Coinnealach (fhoirm spleách): ní déarfainn(níl aon séimhiú!)/ní abróinn
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm nea(mh)spleách): deirinn, deirteá (níl aon do ná séimhiú!)
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm spleách):

Tabhair:
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): tugaim
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách):
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do thugas, do thugadh (briathar saor)
Aimsir Caite (fhoirm spleách):
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm nea(mh)spleách): tabharfad, tabharfair
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm spleách):
An Módh Coinnealach (fhoirm nea(mh)spleách): do thabharfainn, do thabharfá-sa, do thabharfadh sé/sí
An Módh Coinnealach (fhoirm spleách):
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do thugainn
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm spleách):

Beir (ag breith):
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): beirim
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách): cá/a'/go/nách mbeir sé, ach- ná beir sé
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do rugas, do rugais, do rug se/sí, do rugadh (briathar saor)
Aimsir Caite (fhoirm spleách):
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm nea(mh)spleách): beirfad, beirfair, beirfaidh sé/sí
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm spleách):
An Módh Coinnealach (fhoirm nea(mh)spleách): do bheirfainn, do bheirfá-sa, do bheirfadh sé/sí
An Módh Coinnealach (fhoirm spleách):
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do bheirinn
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm spleách):

Gaibh/goibh (ag gabhail):
Aimsir Láithreach (fhoirm nea(mh)spleách): gabhim, gabhir, gabhann sé/sí
Aimsir Láithreach (fhoirm spleách):
Aimsir Gnáth Láithreach:
Aimsir Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do ghabhas, do ghabhais
Aimsir Caite (fhoirm spleách): cár/ar/gur gabhais
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm nea(mh)spleách): geobhad, geobhair, geobhaidh/gobhfaidh sé/sí
Aimsir Fáisteaneach (fhoirm spleách): cá/a'/go ngeobhair anois
An Módh Coinnealach (fhoirm nea(mh)spleách): do gheobhainn/ghobhfainn
An Módh Coinnealach (fhoirm spleách):
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm nea(mh)spleách): do ghabhainn
Aimsir Gnáth Caite (fhoirm spleách):

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

Briathra agus an Urú:

An úsáid spleach & an fhoirm spleach

Bíonn fhoirm an bhriathar spleách (no ag brath ar)/nó neamh-spleach ar fhocail bheaga áirithe:

Fhoirm spleách:
Cá, an (a'), nach, go, dá, muna/mura, sula, sara + urú + an fhoirm spleach má tá ceann ann
Cá bhfeiceann tú é? Ná fuilir (nach bhfuilir)? mura bhfuil, go raibh

Úsáid spleách:
Cá gceannáir? cá gceanníonn tú? dá gceannófá, a' gceannaíonn tú? ná ceannaíonn (nach gceannaíonn)? go gceannaíonn tú, go bhfanann
Cá ndeirtear? cá mbuaileann tú? a ndeireann tú? a' mbuaileann tú? cá ngabhann tú
Go/sula/sara/muna gceannaíonn tú
Cár cheannaís?

An ? + Urú: an dtéann tú? an mbíonn? an raibh tu? an bhfaca tú é?
A'? + Urú (Mumhain): a'dtéann tú? a'mbeir? a'mbíteá?, a'mbíonn? a'mbeifeá? a'rabhais? a'ndearna tú? a'bhfaca tú é? a'bhfeiceann tú? a'bhf(e)acaís?a'bhfeicfeá? a' bhfaigheann tú? a'bhfuairis? a'bhfaighir?
Ach san aimsir caite - a' ndeaghais
Ach san aimsir caite le úsáid spleách: Ar ? + Séimhiú: ar cheannáis? ar dheinis? ar dhúnais? ar chuais (ach a' ndeaghais), ar mheasais, ar cheapais?

Nách ? + Urú: nách gceannaíonn?
Ná ? - gan aon Urú (Mumhain): ná ceannaíonn? ná rabhais? ná fhaca tú é? ach- ná fanfair, ná téann tú
Ná facaís (nách bhfaca tú)
Ach san aimsir caite le úsáid spleách: Nár ? + Séimhiú: nár cheannaís?, nár bhuailis?

Cá ? + Urú: cá gceannaíonn tú? cá gceannóimíd? cá gceannofá? cá rabhais? cá bhfaca tú é? cá/go/muna/sula/sara bhfanfair
Cá gcuireann tú, cá bhfágann tú, cá bhfágfair, cá bhfacaís?
Ach san aimsir caite le úsáid spleách: Cár ? + Séimhiú: cár cheannáis?, cár ithis, cár chuais, cár mheasais, cár mhairis
Cár fhágais

Go + Urú: go gceannaíonn tú, go gceannóimíd, go gceannofá, go rabhais, go/muna/sula/sara bhfaca tú cheanna é
Ach san aimsir caite le úsáid spleách: Gur + Séimhiú: gur cheannáis, gur cheannaigh tú
Cé dhi/dhó/dhoibh go bhfuileann tú ar tagairt
Cé uaithi/uaidh/uatha go bhfuairis/bhfaighir an bronntanas
Cé ortha go raibh na cotaí
Cé fé/fúithi go raibh tú ag magadh
An duine/na daoine/an bhean féna rabhais ag magadh
An bhean go rabhais a magadh fuithi
An rud air a bhfuilim a cuimhneamh/smaoineamh
An rud go bhfuilim a smaoineamh air

Mura/muna/mara + Urú: mura gceannaíonn tú, muna gceannóimíd, mara gceannofá, mura rabhais, muna bhfaca tú cheanna é, mara mbeidh
Ach san aimsir caite - mura raibh
Ach san aimsir caite le úsáid spleách: Murar/munar/marar + Séimhiú: murar cheannáis? munar cheannaigh sé

Sara/sula + Urú: sara gceannaíonn tú, sula gceannóimíd, sara gceannofá, sula mbeidh/mbeir, sula/sara dtiocfad, sara dtéann tú, sara fada cf sar i bhfad,
Ach san aimsir caite - sula rabhais, sara bhfaca tú é, sara raibh, sara ndeaghas
Ach san aimsir caite le úsáid spleách: Sarar/Sular + Séimhiú: sarar cheannáis? sular cheannaigh sé, sarar chónaís, sarar chuais

Tá sé mar a bhfuil (he is where he is)/Tá sé mar atá sé (he is as he is)
D'fhan sé mar a raibh (aige) (he staid where he was)/d'fhan sé mar a bhí sé (he staid as he was)
Fan mar a bhfuilir/bhfuil agat (stay where you are)/Fan mar atánn tú (stay as you are)
Mar a gconaíonn sé anois/mar a bhfuil conaí anois air

Dá + Urú: dá gceannofá, dá mbeadh

An (a'), go, cá, muna, sula, sara, nách, mar a - usáid spleách + urú, nó an fhoirm spleách + urú
-> Mar a bhfuileann sé, mar a raih sé
-> Caitheann/ólann a dtuilleann sé/a mbíonn aige/a bhfaigheann sé/a bhfuair sé d'airgead
-> Ólfaidh sé a mbeidh aige d'airgead
-> D'ól/do chaith sé a raibh aige d'airgead
-> Sin a ndeineann sé d'obair
-> Sin ar dhein sé d'obair
-> Tá sé mar a bhfuil sé
-> D'fhágas mar a raibh sé
-> Fág é mar a mbeidh sé
-> Bhí sé fós mar ar chuireas é
-> Conas nách mbíonn tuirse ort?
Ar, gur, cár, munar, sular, sarar, nár, mar ar (aimsir caite) - usáid spleách + h
-> Mar ar tharla sé
níor + h
Ná (mumhan) + faic
-> Conas ná bíonn tuirse ort?

An fhoirm neamhspleach

Bíonn fhoirm an bhriathar neamhspleách le fhocail áirithe:

Cé, cad, conas, cathain, nuair a + an fhoirm neamhspleach
Cé tá/bhí leat?
Cé fuair an bronntanas? Cad a tá/bhí ort?
Conas a tá/bhí tú?
Cathain a chonaicís é/a bhís ann?
Nuair a gheobhair an litir/bhí an litir ann/chím é

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

Briathra agus an Séimhiú:

Má bhíonn tú, má bhís ann, má bhíonn tú anseo amáireach, má bhí sé, má thá, má cheannaír, má cheannaigh sé, má chonaic sé
Má bhí sé
Má cheannaigh tú
Má chonaic mé

Má tá usáid spleách bheidh níor/cár/nár/gur + h sa chaite:
Ar/níor/cár/nár/gur chuais, níor bhualas leis
Má tá foirm spleách bheidh ní/cá/go/ná + h nó urú sa chaite:
A'/cá/go ndeaghais, ní dheaghais, ná deaghais, a'/cá/go bhfaca mé, ní fhaca mé, ná faca mé, do bhís/ní/cá/go/ná rabhas, a'/cá/go bhfuaireas, ní fhuaireas (nó ní bhfuaireas!), ná fuaireas
Ní bheidh/bhíonn/bheadh, ní dheaghas

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

Canúint:

Inis Oírr - An Sunda Salach, Corcaigh - An Sunta S(a)lach
Inis Oírr - an trá, Corcaigh - an tráigh
Inis Oírr/Cléire - each, de gnáth - capall
Cúige Mumhan:
- Slacht, Na bailte slacht(m)har
- S(a)lachar
- Duí (duibhe), cuín (cuimhin), cuíne (cuimhne)
- Bial (béal)
- An leabaidh, in aice na leapan, táid ina gcodladh ina leapacha/sa leabaidh
- ao - mar é - baol, caoga, daor, maor (eisceacht caora)
- aoi - mar í - Laoi, níos saoire, níos caoile (eisceacht - naoi, caoi, cúrsaí an tsaoil, an bhearna baoil)
An Roinn (na Déise) Ringaskiddy, Ring a' bile(tree) (Lár-Corcaí) Rinn (Iarthar-Chorcaí)

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

Fuaime bunúsach:

t, d, l, n leathan - tuigim, dán, fad, lár an lae, chuala naíonán, ina chónaí
r caol- spéir, go léir, muir, tír, bris, do bhris, breis, sa bhreis, briathar, briste, bríste, greim, an ghreim, greas, grian, an ghrian, cré, an chré, sa chré, críonna, breoite
ua - fuar, an fhuar, buachaill, uachtar, dualgas, cluas, luas, do chuas, an bhualthach, cuar, an cuan
[u+e] - uair, uait, cruaidh, fuair, fuaireas, tuairim, do bhuail, do bhuaileas, gluaistéan, nó ghluaistéan
ia - siar, thiar, aniar, a Thiarna, Ciarraí
[i+e] - diaidh ar ndiaidh, im dhiaidh, le bliain, dia, bia, sia
ch (leathan), dh, gh - amach, isteach, seacht, dhá cheann, an dhuine, an dhaoine, a Dhomhnaill, aon ghá, an ghaoth, do ghortaíos mo dhrom, mo ghlún, an ghuí
ng - ár ngluaisteán, leis a' ngarth, Dún na nGall (nang+all)
-ch- (caol) - a dreapadh na cruai(c)he, ag teacht chun cri(c)he, mil na bei(c)he éa - mar ia mar shampla beal mar bial
Nua - mar nó
Nó - mar nú
ao - mar é - eisceacht caora, caothuil
aoi - mar í mar shampla Laoi, níos saoire, níos caoile - eisceacht naoi, caoi, an chaoi, cursaí an tsaoil, an bheara baoil
dhá chois (ainmfhocal thabharthach uatha) mhaithe (adíocht ulra), dhá thigh bheaga, an dhá thigh bheaga, dhá leabhar shuimiúla, dhá dhán dheasa

Fuaime focail le críoch -ll, -m, ng, -rr, -nn,:
Bíonn fuaim défhoghar ar na guta riomha muna thagan guta ina dhiaidh - m.sh:
Geall, tá mé geallta, geallfad, poll, tá an adhmad pollta, coill, cill, cam, iarann camtha, ím, crom, tá mé cromtha, greim, glam, rang, long, gleann, gleannta, fionn, fionna, clann, an sloinne, na sloinnte, bronn, bronntanas, Flann - O'Floinn, ceann, na cinn, cúmtha, tonn, slínn, costas na slínnte, seinn, tá mo phort seinnte, tinn, scórnach thinn
Ní bhíonn fuaim défhoghar ar na guta riomha má thagan guta ina dhiaidh - m.sh:
Geallaim duit, do phollas an adhmad, bothar na coille, bothar na cille, ag cama iarrann, punt ime, tá mé ag cromadh, ag glamaíol, ag glamadh, ós comhair an ranga, na ranganna, i lár a' ghleanna, níos finne, brí an tsloinne, bronnaim, ag bronnadh, ag cumadh, ceann/díon slinne, costas na slinne, do sheineass, seinnfead, tinneas scórnaí/droma

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

An Modh Guítheach:

An Chéad Réimniú:

Go ndúnad, go ndúnair, go ndúna(idh) sé/sí, go ndúnaimíd/ndúnam, -, go ndúnaid
Nár dhúnad, nár dhúnair, nár dhúna(idh) sé/sí, nár dhúnaimíd/dhúnam, -, nár dhúnaid
Go mbristear
Nár bhristear
Go mairir is go gcaithir do chota nódh
Go mairir-se do shláinte

An Tarna Réimniú:

Go n-osclaíod, go n-osclaír, go n-osclaí(dh) sé/sí, go n-osclaímid, -, -, go n-osclaítear
Nár osclaíod, nár osclaír, nár osclaí(dh) sé/sí, nár osclaímid, -, -, nár osclaítear
Go gcuirimíd/gcuiream
Nár chuirimíd/chuiream
Go mbeannaí Dia sinn

Na Briathra Nea(mh)rialta:

Go rabhad, (Táim go maith slán) go rabhair, go raibh sé/sí, go rabhaimíd beo ag an am seo arís, go raibh sibh/go rabhthaoi, go rabhaid, go rabhthar
Ná rabhad, ná rabhair, ná raibh sé/sí, ná rabhaimíd, ná raibh sibh, ná rabhaid, ná rabhthar
Go dté(ad), go dtéir, go dté(idh) sé/sí, go dtéimid, go dté(idh) sibh slán, -, go dtéitear
Nár thé(ad), nár théir, nár thé(idh) sé/sí, nár théimid, nár thé(idh) sibh, -, ná théitear
Go dtagad/dtigead, go dtagair, go dtaga(idh) do ríocht, go dtagaimíd, go dtaga(idh) sibh, -, go dtagtar
Nár thagad, nár thagair, nár thaga(idh) sé/sí, nár thagaimíd, nár thaga(idh) sibh, -, nár thagtar
Go bhfaigfead, go bhfaigfir, go bhfaighe(idh) sé/sí, -, go bhfaighe(idh) sibh, -, go bhfaightear
Nár fhaigfead, nár fhaigfir, nár fhaighe(idh) sé/sí, -, nár fhaighe(idh) sibh, -, nár fhaightear
Go bhfeicead, go bhfeicir, go bhfeice(idh) sé/sí, go bhfeicimíd/bhfeiceam, go bhfeice(idh) sibh, -, go bhfeictear
Nár fheicead, nár fheicir, nár fheice(idh) sé/sí, nár fheicimíd/fheiceam, nár fheice(idh) sibh, -, nár fheictear
Go n-ithead, go n-ithir, go n-ithe/n-ithidh sé/sí, -, go n-ithe/n-ithidh sibh, -, go n-ithtear
Nár ithead, nár ithir, nár ithe/ithidh sé/sí, -, nár ithe/ithidh sibh, -, nár ithtear
Go mbeiread, go mbeirir, go mbeire/mbeiridh sé/sí, go mbeirimíd beo ag an am seo arís, go mbeire/mbeiridh sibh, -, go mbeirtear
Nár bheiread, nár bheirir, nár bheire/bheiridh sé/sí, nár bheirimíd, nár bheire/bheiridh sibh, -, nár bheirtear
Go dtugad, go dtugair, go dtuga(idh) sé/sí, go dtugaimíd, go dtuga(idh) Dia slán sibh, -, go dtugtar
Nár thugad, nár thugair, nár thuga(idh) sé/sí, nár thugaimíd, nár thuga(idh) sibh, -, nár thugtar
Go ndeinead/ndéanad, go ndeinir/ndéanair, go ndeine/ndeinidh/ndérna(idh) sé/sí, go ndeinimíd/ndeineam, -, go ndeine/ndeinidh/ndérna(idh), -, go ndeintear/ndéantar
Nár dheinead/dhéanad, nár dheinir/dhéanair, nár dheine/dheinidh/dhérna(idh) sé/sí, nár dheinimíd/dheineam, -, nár dheine/dheinidh/dhérna(idh), -, nár dheintear/dhéantar
Go gcloisead, go gcloisir, go gcloise/gcloisidh sé/sí, go gcloisimíd/gcloiseam, go gcloise/gcloisidh sibh, -, go gcloistear
Nár chloisead, nár chloisir, nár chloise/chloisidh sé/sí, nár chloisimíd/chloiseam, nár chloise/chloisidh sibh, -, nár chloistear
Go n-abrad/n-abraíod, go n-abraír, go n-abra(idh) sé/sí, -, go n-abra(idh) sibh, -, go n-abraítear
Nár abrad/abraíod, nár abraír, nár abra(idh)/abraí sé/sí, -, nár abra(idh)/abraí sibh, -, nár abraítear

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

Guíeanna (an chopail 'is'):

Le consan:
Gura fearr a bheir
Gura seacht bhfearr a bheir
Nára measa a bheir - gura fearr a bheir, gura seacht bhfearr a bheir agus muran/maran fearr nára measa

Le guta:
Gurab amhlaidh dhuit/gurab é dhuit féin/go mba hamhlaidh dhuit/go mba hé dhuit féin
Nárab amhlaidh dhuit/nárab é dhuit féin
Gurab é do leas é
Nárab é do dheireadh é

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

An Modh Órdaitheach:

Molaim/cuirim/deinim, mol/cuir/dein, molaimis/molam/cuirimis/cuiream/deinimis/deineam/canaimis/canam/ceannaímís/ceannaíom, molaidh/cuiridh(cuirigí)/deinidh, molaidís/cuiridís/deinidís/ceannaídis, moladh/cuireadh/deineadh/ceannaíodh/cáineadh, moltear/cuirtear/deintear
Ná molaim/cuirim, ná mol/cuir, ná molaimis/molam/cuirimis/cuiream/canaimis/canam/ceannaímís/ceannaíom, ná molaidh/cuiridh(cuirigí), ná moladh/cuireadh/deineadh einne ..., ná moltear/cuirtear/deintear
Téimís/téam abhaile
Ná téimís/téam abhaile go foill
Ná bímís/bíom deanach
Feicimís/feiceam

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

Íarsmaí Sean Gaeilge:

Ainmfhocal neodrach + urú:
Loc nEachach
Sliabh gCua
Dál gCais
Dhá dtrian (iarsma neodra) nhoibre dul siar

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

Logainmneacha:

Bár a' Cárhinn (height of the rowan tree - sacred to the druids - in aice Domnach Mór, Co. Corcaigh)
Tír an Iúr (place of the yew tree - i mBaile Átha Cliath)
Caol (marshy ground/field through which a stream runs)
Poll a' Choire (Poulacurry)

Ainmneacha:

Muir cadh (sea warrior) -> Muircadh -> O'Murcadha/O'Murchaidh -> Murphy
Flann cadh (red-haired warrior) -> Flanncadh -> Mac Fhlanncaidh -> Clancy
Flann -> Flannagán (young red-haired person) Flannagan
Ó an Cháinte (Canty)

Siar go Barr
Fill ar an mbunleathanach Graiméar
Fill ar an mbunleathanach

Míle buíochas do mo chomharsa Roibeárd as ucht na cabhrach agus na spreagtha a thug sé dhom.

Aiseolas ar an suíomh so/seo go Tim Murphy:
    Guthán: (353) 086-1098089 nó
    rphost: GlanmireCommunity@gmail.com