Gnáthchaint an Lae
Téacs: Maith Thú
- Sa téacsleabhar, níl na hAonaid go léir ar aon fhad.
Uaireanta thógfadh Aonad níos mó ná coicís.
- Ni gá gach Aonad a dhéanamh
Na Téamai seo a leanas
- Mé féin
- Ár Scoil
- Amugh faoin Tuath
- Breithlá
- Ainmhithe Fiáine
- Oíche Shamhna
- Ar Cuairt
- An Nollaig
- Tinneas agus Timpistí
- An tEarrach
- Lá le Pádraig
- Ceol
- An Cháisc
- Breithlá
- Cluichí agus Caitheamh Aimsire
- Laethanta Saoire
Gnathchaint an Lae: Athdhéanamh mar is gá
Beannachtaí: |
Dia duit – Dia’s Muire duit; Tá fáilte romhat. Breithlá
sona duit. Nollaig shona duit. Gabh mo leithscéal. Más é do thoil e. Go raibh
maith agat. Conas atá tú?
|
Paidreacha: |
Comhartha na Croise, Ár nAthair, Sé do Bheatha Mhuire.
|
An Páiste: |
Cad is ainm duit? Ainm agus sloinne (iad a rá agus a
scríobh). Cén rang ina bhfuil tú? Cá bhfuil cónaí ort? Deirfiúir,
deartháir. Uimhir theileafoin. *Cárta aitheantais a dhéanamh.
* Dialann an Lae a scríobh
|
An Scoil: |
- Troscán na Scoile: cathaoir,
clárdubh, scáthán, an bord dúlra, cófra, an leabharlann, solas
leictreach, seastán.
- Na hÁbhair: Gaeilge,
Béarla, Matamatic, Corpoideachas, Ceol, Eolas Diaga, Eolas Imshaoil, Éolaíocht,
Stair, Tír Éolaíocht agus Amharcealaíona.
- Fearais: Rialóir,
peann luaidhe, peann, cóipleabhar, cailc, glantóir, ríomhaire, téipthaifeadán,
mála scoile, clog, binse, féilire, cófra, scriosán.
- Daoine sa scoil: dalta, daltaí, múinteoir, príomhoide,
rúnaí, faillí,
|
Éadaí: |
geansaí, léine, hata, bríste, bróga, cóta, seaicéad,
cnaipe, stocaí, scairf, lámhainní, buataisí, caipín, carbhat, sciorta,
veist, cnaipe, póca, stoca.
|
Briathra: |
D’éirigh, chuaigh, nigh, scuab, chuir, chóirigh,
d’ith, fuair, D’fhág, tháinig, shiúil, léigh, scríobh, chan, tharraing,
sheinn, labhair (Iad a léamh, a scríobh
agus a litriú).
|
An Teach: |
- Na Seomraí: seomra
codlata, seomra folctha, an chistin, staighre, halla, an seomra suite, an seomra
bia, seomra cónaithe.
- Nithe sa Teach: an dabhach, doirteal, sconna, leaba,
cuisneoir, fuinneog, dallóga, cuirtíní, sorn, cupán, sásar, forc, spunóg,
pláta, scian, cruiscín, babhla, mias, citeal, ubhchupán, pota, simléar, cosán,
tor, faiche, gairdín, díon, geata, fál, scuab
ingne, gallúnach, báisín, meaisín níocháin, tuáille, folcadán,
tolg.
- Tithe: seanteach,
carbhán, árasán, bungaló, teach dha stór, stiaghre.
|
Bia/Béilí |
- bricfeasta, lón, dinnéar, tae, suipéar.
- píosa aráin, cupán tae, im, bainne, subh,
siúcra, salann, ispíní, calóga arbhair,, leite, brioscaí, ceapairí,
úll, feoil, prátai, tósta, ubh, sú óraiste, criospaí, Iógart,
milseog, sceallóga, piseanna,
bagún agus cabáiste, uachtar reoite, anlann,, trátaí. *Is maith liom…. Ní
maith liom …. * Ith bia slaintiúil. * An Phirmid Bhia.
- Biachlár
|
Na hUimhreacha: |
- Rudaí go dtí céad
- daoine go dtí deichniúir.
- Na horduimhreacha – an chéad, an dara, an tríú, an
ceathrú,
an cúigiú.
|
An t-Am |
Cén t-am é? Uair a chloig, leathuair a chloig,
nóiméad chun, nóiméad tar éis, ceathrú chun, ceathrú tar éis.
|
Na laethanta: |
An Luan, An Mháirt, An Chéadaoin, Déardaoin,
An Aoine, An Satharn, An Domhnach.
|
Amuigh faoin Tuath: |
sa choill, tarracóir, cnónna, an diar, an crann cnó
capaill, an fbeá, an fhuinseog, codanna an chrainn.
|
Na Míonna agus na
Séasúir: |
- An Fómhar – Lúnasa, Méan Fómhair, Deireadh
Fómhair; crann, duilloega, ag titim, feirmeoir, sméara dubha, cnó
capaill, an ghráinneog,
iora rua, torthaí.
- An Geimhreadh – na míonna, aimsir
fuar, sneachta ag titim, fear sneachta, chaith,
bhuail, calóga sneachta, leac oighir, spideog, scamaill, ag titim anuas, liathróidí
sneachta.
- An tEarrach – míonna, caoirigh, huain, duilleoga,
féar,
ag déanamh neadacha, Torthaí agus glasraí : cairéad, oráiste, leitís,
tráta, práta, piorra, tornapa, cabáiste.
|
Blathanna an Earraigh: |
nóinín,
lus an chroimchinn, tiúlip, sabharcín, cam an ime, bainne bó bleachtáin, plúirín
sneachta
|
An Samhradh: |
cois farraige, an ghrian ag taitneamh, an
trá
|
Dathanna: |
dearg, bán, donn, gorm, liath, dubh, glas, buí, corcra.
|
Aimsir: |
Conas a bhí an aimsir? Lá fuar, lá fliuch, lá te, lá
gaofar, ag cur báistí, an ghrian ag taitneamh, scamallach, sneachta.
|
Oiche Shamhna: |
bananaí, bairín breac, seacláid, úlla, milséain,
brioscaí, cnónna, liomanáid, oráistí, piorraí, cluichí, plumaí,
cailleach, scuab, creatlach, púca, báisín uisce, ag céiliúradh, fáinne,
taibhse.
|
Peataí: |
Cé leis an peata? Madra, cat, coinín, capall, coileán, iasc
orga, luch, pearóid, canáraí. * Céard a ólann siad? Céard a
itheann siad? Cá gcónaíonn siad? Ag crónán, ag canadh, ag sodar, ag tafann,
éanadan, ciseán, tanc éisc, p.uirín, conchróm cás luiche.
|
Ainmhithe feirme/Ainmhithe
fiáine: |
bó, giorria, sionnach, broc, iora rua, asal, muc, tarbh, madra
rua.
|
Ainmhithe sa Sú: |
panda, tíogar, crogall, moncaí, eilifint, sionnach,
cangarú, leon.
|
Slite Bheatha: |
an dochtúir, an bhanaltra, an garda, fear
an phoist, bean an phoist, cigire, príomhoide, múinteoir, fear an bhainne.
|
An Nollaig: |
Íosa Críost, Muire, Iósaf, stábla, mainséar, bó,
asal, réalta, Oíche Nollag, séipéal, aingeal, San Nioclás, soilse
ildathacha, balúin, crann, maróg, stoca, sneachta, aoire, caora, rí,
bronntanas, coinneal, turcaí, cuileann, maisiúcháin, pléascóga, rugadh Íosa
sa stábla, crann Nollag, carúl, spideog. * Nollaig shona duit? Gurab amhlaidh
duit
|
Tinneas: |
Céard atá cearr leat? Tinneas cinn, slaghdán,
ag sraothartach, an bhrúitíneach, scornach thinn, an plucamas, an fliú, a lámh
bhriste.
|
Timpistí: |
lá fuar, shleamhnaigh, ag cur fola, otharcharr, coscáin, leac
oighir, gortaithe. “Is fearr an tsláinte ná na táinte”.
|
An Fiaclóir: |
fiacla, cé mhéad ? tharraing, líon,
tinneas fiacaile.
|
Lá le Pádraig: |
bratach
na hÉireann, seamróg, suaitheantas, cláirseach, paráid, Naomh Pádraig,
banna ceoil, Niall Naoi nGiallach, mórshiúl, easpag.
|
An Teilifís: |
cnaipí, ar siúl, athraigh an cainéal, ísligh
and fhuaim, ardaigh an fhuaim, an físéan, múch, clár teilifíse, T na G.
|
An Cháisc: |
Cáisc shona duit, Domhnach Cásca, Aoine an Chéasta, Ubh
Chasca, uibheacha, An Coinín Cásca.
|
Siopaí: |
siopaí glasraí, siopa milseán, siopa bróg,
siopa brégán, ollmhargadh, siopa éadaí, siopa bhúistéara, siopa
crua-earraí,
siopa baicéara, siopa spóirt, siopa bláthanna. Cá bhfuil?
|
Airgead: |
Cé mhéad ? pingin, dhá phingin, deich bpingin,
fiche pingin, punt.
|
Breithlá: |
cáca, bronntanais, cóisir, coinnle, cárta breithe, breithlá sona
duit.
|
An Gairdín: |
seid, spád, barra rotha, ráca, sluasaid, píce, oiniúin,
pónairí, cabáiste, prátaí, piseanna, tornapa, leitís, cairéad, cóilis.
|
Ceol: |
banna ceoil, ag seinm, cruit, cairdín, ceolchoirm,
chum sé ceol, grúpa traidisiúnta, suantraí, ceol clasaiceach., bosca ceoil,
bodhrán, píb uileann.
|
Caitheamh Aimsire: |
ag imirt peile, ag imirt leadóige, ag
imirt iománaíochta, ag imirt cispheile, ag éisteacht leis an raidió, ag féachaint
ar an teilifís, ag snamh, ag rothaíocht, ag seinm ceoil, ag léamh, feadóg,
camán, bratach, sliotar, geansaí, réiteoir, cúlbaire, foreann, liathróid,
ag éisteacht le ceol, caipín snámha, culaith snámha. * Is maith liom bheith…
Ní maith liom bheith…. Is fearr
liom …….
|
Na Baill Bheatha: |
lámha, cluasa, cosa, srón, smig, béal, gruaig, méara,
droim, muinéal, fiacla, gualainn, bolg, aghaidh, súil, ordóg.
|
Mothúcháin: |
áthas, tuirse, brón, ocras, tart, fuacht, grá, eagla,
tinneas, teas.
|
Ar an Trá: |
caisléan, buicéad, spád, sliogáin, an trá,
ag lapadáil, feamainn, portán, deochanna, ag snámh,
tuáille, culaith snámha, ag seoladh.
|
Gramadach:
- Na briathra rialta – Aimsir Chaite, Aimsir
Láithreach,
Aimsir Chaite
- Na briathra neamh-rialta – Aimsir Chaite, Aimsir
Láithreach,
Aimsir Fháistineach
Filíocht:
Rogha an mhúinteora
Litriu:
Na briathra
Contact Us
|