Treoirlínte
Curaclam na Bunscoile, 2000
Prionsabail
- “Is ar chumarsáid agus úsáid na teanga mar ghnáth-theanga
bheo a leagtar béim sa churaclam Ghaeilge” (lth 2).
- “Cuireann tascanna, cluichí teanga agus comhtheascanna
taithneamcha a chruthaíonn an múinteoir
ar chumas an pháiste cumarsáid a dhéanamh ag baint úsáide as na ceithre
scil teanga – éisteacht, labhairt, léitheoireacht agus scríbhneoireacht”
(ibid).
- “Nuair a bheidh an múinteoir ag rognnu an ábhair teagaisc
agus foghlama, beidh saoirse aici / aige freastal ar ghánna uile an pháiste,
ar bhealaí agus ar ráta foghlama an pháiste aonair” (lth. 4).
- “Tabharfaidh pobal uile na scoile tacaíocht dá chéile go
bhfeicfidh na páistí gur feidir an Ghaeilge a úsáid chun labhairt faoi
ghnáth-tharlúinti an lae inniu” (ibid).
- Éisteacht:
“Foghlamaíonn an páiste conas éisteacht go gníomhach, is é sin léiríonn
an páiste go dtuigeann sé /sí an chaint trí ghníomh a dhéanamh” (lth
8).
- Labhairt:
“Tá sé mair aidhm ag an gcuraclam Gaeilge go mbeidh an páiste in ann
Gaeilge a labhairt ar fhagáil na bunscoile dó/di faoi mura bhful ann ach
labhairt go simplí” (lch 9).
- Léitheoireacht:
“Ni thósofar ar leitheoireacht an Gaeilge go foirmiúil roimh Rang 2.
Moltar gan tosú ar léitheoireacht fhoirmiúil sula
mbionn bonn maith faoi chumas tuiseceana agus cainte an pháiste”(lch
10).
- Scríbhneoireacht:
“Is gniomhaíocht chumarsaideach í an
scríbhneoireacht agus chun go dtuigfeadh na páistí é sin bíonn siad ag
obair ina ngrúpaí agus ina mbeirteanna ag scríobh nótaí
beaga nó teachtaireachtaí agus scéalta chun a chéile” (lch. 10)
-
Comhtháthú
na Snaitheanna: “Cé go bhfuil cur síos ar na snaitheanna Éisteacht, Labhairt, Léitheoireacht and Scríbhneoireacht ceann i
ndiaidh a chéile sa churaclam, is ar bhealach comhtháite a mhúintear iad
sa ceachtanna Gaeilge” (lch 11).
Barr
Forbairt
na Cumarsáide
Reamhchumarsáid |
Cumarsáid |
Iarchumarsáid |
Gníomhaiochtaí |
Gníomhaíochtaí |
Gníomhaíochtaí |
Foghlaim
foclóra
|
Tascanna
le déanamh
|
Cleachtaí
gramadaí
|
Cleachtadh
comhréire
|
Cluichí
cumarsáide
|
Anailís
na teanga
|
Gniomhaiochtaí
faoi threoir
|
Rólanna
i suímh éagsula
|
Cluichí
breise
|
Cluichí
gramadaí
|
Idirghniomhú
sóisíalta
|
Tasc
nua
|
|
Dramaí
|
|
|
Sceitsí
|
|
|
Seiftiú
|
|
|
Plé
|
|
|
Díospóireachtaí
|
|
Barr
Curaclam Gaeilge – Cothrom agus Leathan
Ba cheart go mbeadh cur síos sa phlean scoile
- Ar chomthathu na scilleanna teanga
- Ar raon modhanna múinte
- Ar na feidhmeanna teanga ag freagairt do riachtanais
teanga an pháiste
- Ar na téamai agus na feidhmeanna teanga a chomhthathú
le chéile i dtascanna agus i gcluichí spreagúla
- Ar an nGaeilge neamhfhoirmiúil a úsáid chun tacú le
foghlaim na Ghaeilge sa cheacht foirmiúil
- Ar an nGaeilge mar theanga theagaisc
- Ar leanúnachas ó rang go rang san ábhar teagaisc
agus foghlama na feidhmeanna teanga agus an ghramadach
- Ar thús na léitheoireachta
- Ar thus na scríbhneoireachta
- Measunú
Éagrú na pleanála
Is cuid lárnach den phlean scoile í an pleanáil don
Ghaeilge, agus ba cheart aitheantas a thabhairt do ról an phríomhoide,
dearcadh na múinteoirí i leith na Gaeilge agus spéis fail leith ag múinteoir
amháin i múineadh agus i bhfoghlaim na Gaeilge (lch 23). Tá cúram faoi leith
don nGaeilge ag Iníon Cláir Nic Shuibhne. Tabharfaidh sí comhairle maidir le
leabhair, ábhair teagaisc agus foghlama. Beidh cúram na scrúdaihte ag
deireadh na bliana aici maidir le hábhair, modhanna measúnaithe, bailiú
torthaí agus an tuairisc a scríobh.
Barr
Comhtháthú
“Déanfar comhtháthú le hábhair eile trí na tearmaí
Gaeilge a úsáid, trí threoracha a thabhairt agus trí na páistí a mholadh”.
(lth 29)
OSIE: Stair, tireolaiocht, and timpeallacht dhaonna
Corpoideachas: Cluichí, damhsa, luthchleasaíocht
Ceol: Amhráin Ghaeilge, ceol Gaelach, uirlisí ceoil
Matamaitic: Uimhreas, áireamh, fadhbanna le réiteach
Amharcealaiona: Péint agus dath
Measúnú
“Is próiséas ciorclach é pleanáil, múineadh,
foghlaim agus measúnú na Gaeilge…. Is féidir leis an múinteoir a cuid múinteoireachta
a pleanáil ar bhonn an eolais a fhaigheann sí ón measúnú. ” (lch 33).
Beidh scrúduithe ag deireadh na bliana ag ranganna ó rang 3 go dtí rang 6.
Áiseanna Teagaisc agus Foghlama
“Is fiú go mór úsáid a bhaint as áiseanna
comhaimseartha chun go mbeidh éagsúlacht sa cheacht agus chun aire na bpáistí
a choinneáil” (lch 35).
Is iad na cinn is coitianta ná:
- Fístaifeadáin
- Scannáin
- Taifeadán
- Ríomhaire
- Osteilgeoir
- Bréagáin agus samhlacha agus bosca éadaigh i gcómhair
imirt i rólanna
- Cártaí éagsúla – luaschártaí, leidchártaí, rólchártaí
- Puipéid de gach cinéal
Barr
Aidhmeanna
Is iad aidhmeanna an churaclaim Gaeilge ná:
- Úsáid na Gaeilge mar ghnáth-theanga chumarsáide a chur
chun cinn
- Taitneamh a bheith le baint ag foghlaim na Gaeilge
- Cumas éisteachta agus labhartha an pháiste a fhorbairt
- Cumas léitheoireachta agus scríbhbeoireachta an pháiste
a chothú ag leibhéil a oireann dó féin
- Éisteacht, labhairt, léitheoreacht agus scríbhneoirecht
a fhorbairt ar bhealach chomháite
Cuspóirí Ginearálta
- Na scilleana teanga a fhorbairt de réir a chéile trí ábhar
teagaisc agus foghlama comhaimseartha atá tarraingteach agus spreagúil a úsáid
- Éisteacht ghníomhach a fhorbairt
- An Ghaeilge a úsáid i gcomhtheacsanna éagsula
- Tusicint a fháil ar ghramadach na Gaeilge
- Scíleanna léitheoireachta a fhorbairt
- Tuiscint a fháil ar phróiseas na scribhneoireachta
- An riomhaire a úsáid i
gcomhair na scribhneoireachta
- Foghlaim trí Gaeilge in ábhar eile an churaclaim
Catagoirí feidhmeanna (do gach rang)
- Caidreamh sóisialta a dhéanamh
- Dul i gcion ar dhuine
- Dearcadh a léiriú
- Eolas a thabhairt agus a lorg
Snáitheanna (do gach rang)
Éisteacht |
- ag cothú spéise go neamhfhoirmiúil
- Ag tuiscint teanga
|
Labhairt |
ag cothú spéise go neamhfhoirmiúil
Ag úsáid teanga |
Téamaí (do gach rang)
- Mé féin
- Sa bhaile
- An Scoil
- Bia
- Siopadóireacht
- Caitheamh Aimsire
- Éadaí
- An Aimsir
- Ócaidí speisialta
Barr
Feidhmeanna Teanga
Naíonáin
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an pháiste:
Caidreamh sóisialta a dhéanamh
- Dia duit,
- Dia is Muire Duit,
- Slán,
- Slán leat,
- Slán abhaile
Ranganna 1 agus 2
- Go mbeannaí Dia duit.
- Óiche mhaith. A
Phóil!
- A Mháire!
- Cén chaoi a bhfuil tú?
- Lá breithe sona duit.
Ranganna 3 agus 4
- Go dté tú slán.
- Feicfidh mé amárach thú.
- Gabh mo leithscéal.
- Conas atá tú?
- Maith Thú.
Ranganna 5 agus 5
- Go n-éirí an bóthar leat.
- An bhfuil tú go maith?
Soiléiriú a lorg i gcomhrá
Ranganna 3 agus 4
- Ni thuigim.
- Litrigh?
- más é do thoil é.
- Abair é sin arís, le’d thoil.
Ranganna 5 agus 6
- Cén Gaeilge ar?.
- Conas a deir tú?
Dul i gcion ar dhuine
Naíonáin
- An bhfuil cead agam dul amach?
Tá / Níl
- An bhfuil cead agam dul go dtí an leithreas?
Ceart go leor
- Go raibh maith agat. Míle buíochas. Stop!
Ranganna 1 agus 2
- An bhfuil cead agam mo lámha a ní?
- Dún an doras, le’d thoil.
- Bí cúramach!
Ranganna 3 agus 4
- Níl sé sin ceart go leor.
- Buíochas le Dia.
- Tabhair dom é.
- Lean ort. Ba mhaith liom …
- Tabhair aire.
- Tóg go bog é.
- An bhfaca tú é sin?
Ranganna 5 agus 6
- Ar chuala tú an scór?
- Go deas réidh.
Dearcadh a léiriú
Naíonáin
- Tá a fhios agam.
- Níl a fhios agam.
- Is maith liom.
- Ni maith liom
Ranganna 1 agus 2
- Is breá liom….
- Is fuath liom……
- Go maith…
- Tá brón orm.
- Is ea. Ní hea.
- Is féidir liom.
- Ní feidir liom
Ranganna 3 agus 4
- Tá a fhios agam.
- Níl a fhios agam.
- Táim cinnte.
- B’fhéidir.
- An maith leat?
- Ní maith liom.
- Ba mhaith liom.
- Ar mhaith leat?
- Go dona.
- Tá sé sin go breá.
- Ar fheabhas.
Ranganna 5 agus 6
- Ar chuimhin leat?
- An dtiocfaidh tú?
- An bhfuil tú cinnte?
- Tá sé sin fíor.
- Tá sé sin bréagach.
- B’fhearr liom
- Cé acu is fearr leat?
Eolas a thabhairt agus a lorg
Naíonáin
- Seo é mo leabhar nua.
- Tá cnag ar an doras.
- Tá leabhar ar an mbord
- Tá Liam ag ithe.
- Ceard é sin?
- Cé hé sin?
- Cé hí sin?
- Cá bhfuil?
- An bhfuil?
Ranganna 1 agus 2
- Is madra é sin.
- Is bó í seo.
- Tá sé ag ithe.
- Thug Daidí na Nollag bronntanas dom.
- Tá Niamh tinn. Tá cóta nua ag _____.
- Cén dath atá ar an liathróid?
- Cé leis ?
- Cathain ?
- Conas ?
- Ar fhéach?
Ranganna 3 agus 4
Ranganna 5 agus 6
- Conas ?
- Cén chaoi ?
- Cathain?
- Cén t-am ?
- Cén fáth ?
- Cé mhéad ?
- Cén sórt ?
Structúr a chur ar chomhrá
Ranganna 3 agus 4
- Ar chuala tú?
- Ar dtús ….
- Tá deifir orm anois…..
Ranganna 5 agus 6
- Níorbh fhada gur ….
- Agus mar sin, ní bheidh sé ar scoil …..
- Feicfidh mé arís thú.
Barr
Naíonaín
Éisteacht
Ag Cothú spéise
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an pháiste:
- Éisteacht leis an nGaeilge á húsáid mar theanga
chaidrimh agus bhainisteoireachta – sa rang agus sa scoil
- Éisteacht le daoine eile chomh maith leis an múinteoir
- Éisteacht le rainn, scéalta agus amhráin
Ag Tuiscint Teanga
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an pháiste:
- Éisteacht leis an nGaeilge á labhairt go rialta gach
lá – seasaigí, suígí agus araile
- Éisteacht le cainteoir agus cabhair a fháil o
leideanna éagsula
- Cluichí éisteachta éagsúla a imirt
- Éisteacht agus leanúint treoracha
Labhairt
Ag Cothú spéise
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an pháiste
- Tabhairt faoi labhairt na Gaeilge
- Rainn le hathrá a aithris
- Amhráin a chanadh
- Scéalta a chloisteáil
Ag úsáid teanga
- Úsáid a bhaint as geáitsí chun cabhrú le cumarsáid
a dhéanamh
- Nuacht phearsanta a thabhairt
- Focail fhrithchilleacha a úsáid – fada, gearr, beag,
mór, fuar, te, lán, fólamh
- Cluichí teanga a imirt
Barr
Naíonáin Shóisearacha
-
Structuir a bheith in úsáid i rith
an lae chun na focail, frásaí a mhúineadh go nádurtha
-
Dul siar gach mí (tar éis tri
cheachtanna a mhúineadh)
Gnathchaint an Lae
Téacs: Maith Thú
Seas suas |
Suigh síos |
maith thú |
Slán abhaile |
Go maith |
go han-mhaith |
lámha trasna |
lámha síos |
|
|
|
|
Lámha suas |
oscail an doras |
dún an doras |
dún do mhála |
Dúisigh anois |
Taispéain dom |
oscail do mhála |
bain díot do chóta |
|
|
|
|
Croch suas |
faigh |
cuir ort |
Cé
leis? |
Cuir isteach |
Cá bhfuil? |
Féach |
Sin é |
Sin í |
Tá ___ ar scoil |
Tá __ sa bhaile |
Níl
___ ar scoil |
Dia Duit |
Slán leat |
Más é do thoil é |
Go raibh maith agat |
|
|
|
|
Seo duit |
Tá __ agam |
Is maith liom |
Ní maith liom |
Bí ag siúl |
Ná bí ag rith |
Bailigh |
Cuir an páipéar sa bhosca |
|
|
|
|
Nollaig shona duit |
Bígí cúramach
|
Bígí ciúin |
Tógaigí amach |
Tá sé fuar
|
An bhfuil cead agam dul
amach? |
|
|
|
|
|
|
Conas atá tú? |
Tá mé go maith |
Tá
mé tinn |
Ca bhfuil? |
Dathaigh |
Téigh |
Tar |
dún |
|
|
|
|
Faigh |
fan |
ith |
ól |
Leabar |
breithlá |
múch
|
coinnle |
Bronntanas |
píosa cáca
|
gabh mo leithscéal
|
brostaigh |
Tarraing |
|
|
|
Barr
Naíonáin Shinsearacha
Athdhéanamh mar is gá
Gnáthchaint an Lae
Cuir do mhála scoile ar an mbord |
Oscail é |
Tóg amach do chás peann luaidhe |
Tóg amach do chóipleabhar |
Faigh do pheann luaidhe, do bhiorthóir,
do ruibéar, do rialóir. |
Dun do mhála. |
Tóg
amach do bhosca lóin. |
Cuir ar an seilf é. |
Cuir do mhála ar an urlár. |
Brostaigh ort. |
Ciúnas |
Bain díot. |
Orduithe:
- seas
- suigh
- téigh
- dúisigh
- féach
- glan
|
- cas
- bailigh
- dún
- oscail
- táispéain
- ól
|
- ith
- nigh
- tabhair dom
- tar anseo
- dathaigh
|
An Rolla:
- anseo
- as láthair
- tinn, sa bhaile.
Beannachtaí:
- Dia is Muire duit
- a mhúinteoir
- a phríomhoide
- a chigire
|
- Conas tá tú?
- Cén chaoi a bhfuil tú?
- Maith thú
- Cáisc shona dhuit
|
- Is féidir
- Ní féidir
- Ar fheabhas
- Go hálainn
|
Aimsir:
- Tá an ghrian ag taitneamh
- Tá sé ag cur báistí
- Tá sé fuar
- Tá sé ag cur sneachta.
Tinneas:
- Tá pian i mo bholg.
- Tá pian i mo cheann.
- Tá mé tinn.
- Ta scornach thinn air.
- Céard atá cearr leat?
- Ag cur fola.
Aimsir Chaite
- Bhí me
- Céard a tharla?
- Ghortaigh mé.
Nithe sa rang
- criáin
- bord dúlra
- scuabanna péinte
- seilf
- cathaoir;
Ceisteanna
- Cá bhfuil?
- Cá raibh?
- An bhfuil?
- An raibh?
Barr
Ranganna 1 agus 2
Catagóirí feidhmeanna
Éisteacht
Ag Cothú spéise
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an pháiste:
-
Éisteacht leis an nGaeilge á húsáid
mar theanga chaidrimh agus bhainisteoireachta – sa rang agus sa scoil
-
Éisteacht le daoine eile chomh
maith leis an múinteoir
-
Éisteacht le rainn, scéalta agus
amhráin
Ag Tuiscint Teanga
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an pháiste:
-
Éisteacht leis an nGaeilge á
labhairt go rialta gach lá – seasaigí, suígí agus araile
-
Éisteacht le cainteoir agus cabhair
a fháil ó leideanna éagsula
-
Cluichí éisteachta éagsúla a
imirt
-
Éisteacht agus leanúint treoracha
-
Taithí a fháil ar éisteacht gnníomhach
– réamh-cheisteanna agus iarcheisteanna
-
Éisteacht le treoracha ón múinteoir
agus na mothúcháin a léiriú le mím nó pictiúir – áthas, brón,
fearg, eagla
Labhairt
Ag Cothú spéise
-
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an
pháiste
-
An Gaeilge a labhairt go
neamhfhoirmiúil – cadireamh sóisialta a dhéanamh
-
Rainn a rá
-
Páirt a ghlacadh i sceitsí gearra
-
Amhráin a chanadh
-
Scéalta a chloisteáil
Ag úsáid teanga
-
Úsáid a bhaint as geáitsí chun
cabhrú le cumarsáid a dhéanamh
-
Nuacht phearsanta a thabhairt
-
Scéalta gearra a insint
-
Sainfhoclóir na dtéamaí don leibhéal
seo a úsáid
-
Focail cháilitheacha a úsáid –
fada, gearr, beag, mór, fuar, te, lán, fólamh, go mall, go dona, go maith
-
Cluichí teanga a imirt
-
Pictiúir agus cluichí a úsáid
chun suíomh a chur in iúl – ar, sa, faoi, idir, ag
-
Caint faoi rudaí a tharla, atá
ar siúl, agus a tharlóidh – thóg mé, chonaic mé, bhí sé;
Anois: ag rith, ag léim, ag súgradh, ag éirí, ag dul a
chodladh, ag ní, ag scríobh;
Amarách: tógfaidh, feicfidh, beidh
Gach Lá: tugann, feiceann, suím
Barr
Rang a hAon
Téacs: Maith Thú
- Sa téacsleabhar, níl na hAonaid go léir ar aon fhad.
Uaireanta thógfadh Aonad níos mó ná coicís.
- Ni gá gach Aonad a dhéanamh.
Gnathchaint an Lae
Athdhéanamh mar is gá
Beannachtaí: |
Dia daoibh, a phaistí. Dia is Muire duit,
a mhúinteoir; An bhfuil sibh go maith? Táimid go maith. An bhfuil tú go
maith? Tá mé go maith, buíochas le Dia; Slán; Tá fáilte romhat.
Is mise ____________ (Ainm, ni gá an sloinne a mhúineadh sa rang
seo). |
Na Baill Bheatha: |
srón, lámh, lámh dheas, lámh chlé,
glúin, béal, smig, cluasa, gruaig. |
Nithe sa Rang: |
Bord, mála, cófra, doras, clár
dubh, peann luaidhe, glantóir, cailc, crían, leabhar, cóipleabhar,
pictiúir. |
Éadaí: |
geansaí, léine, hata, bríste, bróga,
cóta, seaicéad, cnaipe, stocaí, scairf, lámhainní, buataisí, caipín,
carbhat. |
Seomraí sa teach: |
seomra, cistin, seomra folctha, seomra
suite, seomra bia, seomra codlata |
Siopaí sa bhaile mor: |
bialann, siopa na mbreagán, siopa
milséan,
siopa éadaí, ollmhargadh |
Ócáidí: |
Oíche Shamhna, An Nollaig, Sneachta, Lá
Le Pádraig, |
Tinneas: |
ospideál, otharcharr, tinn, fliú,
tinneas cinn, biseach, timpiste, casachtach, pian i mo bholg, slaghdán,
scornach thinn, tinneas fiacaile. |
Bia: |
plataí, im, salann, gloiní, píobar,
sceana, forcanna, bainne, spúnoóga, uisce, bricfeasta, dinnéar, calóga
arbhair, bainne, siúcra, úlla, bananaí, ceapairí, brioscaí, cácaí,
milseáin, prátaí, oráiste, arán, subh, cáis, piorra, feoil
Is fearr liom ___________ ná ____________ |
Slite Bheatha: |
múinteoir, dochtúir, sagart, fiaclóir,
garda, siopadóir, fear an phoist, bean an phoist, maor tráchta, banaltra,
feirmeoir |
Comhaireamh: |
a haon, a dó, a trí, a ceathair, a
cúig,
a sé, a seacht, a hocht, a naoi, a deich; duine, beirt, triúr, ceathrar,
cúigear. |
Dathanna: |
gorm, buí, donn, liath, glas, bán, dubh. |
Ainmhithe: |
bó, gé, capall, madra, uan, turcaí,
lacha, cearc, gabhar, muc, caora, cat, coinín. |
Caitheamh aimsire: |
ag imirt peile, ag súgradh, ag léamh,
ag snámh, ag scríobh, ag rothaíocht. |
Aimsir: |
fuar, fliuch, gaofar, te |
Ceisteanna: |
Cé leis? Céard atá ort? Céard é? Céard
iad? Céard atá a dhéanamh
agat? Cé mhéad? Cá bhfuil? Cá gcónaíonn ? |
Barr
Rang a Dó
Téacs:
Maith Thú
- Sa téacsleabhar, níl na hAonaid go léir ar aon fhad.
Uaireanta thógfadh Aonad níos mó ná coicís.
- Ni gá gach Aonad a dhéanamh
Gnathchaint an Lae: Athdhéanamh mar is gá
Beannachtaí: |
Dia duit – Dia’s Muire
duit; Tá fáilte romhat. Breithlá sona duit. Nollaig shona duit. Gabh mo
leithscéal. Más é do thoil e. Go raibh maith agat. Conas atá tú? |
An Páiste: |
Cad is ainm duit? Ainm agus
sloinne (iad a rá agus a scríobh). Cén rang ina bhfuil tú? Cá bhfuil
cónaí ort? deirfiúir, deartháir. |
An Scoil: |
Troscán na Scoile:
cathaoir, clárdubh, scáthán, an bord dúlra, cófra, an
leabharlann. |
Na hÁbhair: |
Gaeilge, Béarla, Matamatic,
Corpoideachas, Ceol, Eolas Diaga, Eolas Imshaoil, Éolaíocht, Stair, Tír
Éolaíocht agus Amharcealaíona. |
Fearais: |
Rialóir, peann luaidhe,
peann, cóipleabhar, cailc, glantóir, ríomhaire, téipthaifeadán, mála
scoile. |
Éadaí: |
geansaí, léine, hata, bríste,
bróga, cóta, seaicéad, cnaipe, stocaí, scairf, lámhainní, buataisí,
caipín, carbhat. |
Briathra: |
D’éirigh, chuaigh, nigh,
scuab, chuir, chóirigh, d’ith, fuair, D’fhág, tháinig (Iad a léamh,
a scríobh agus a litriú). |
An Teach: |
Na Seomraí:
seomra codlata, seomra folctha, an chistin, staighre, halla, an
seomra suite, an seomra bia. |
Nithe sa Teach: |
an dabhach, doirteal, sconna,
leaba, cuisneoir, fuinneog, dallóga, cuirtíní, sorn, cupán, sásar,
forc, spunóg, pláta, scian, cruiscín, babhla, mias, citeal, ubhchupan,
pota. |
Bia/Béilí: |
- bricfeasta, lón, dinnéar, tae, suipéar.
- píosa aráin, cupán tae, im, bainne, subh, siúcra,
salann, ispíní, calóga arbhair, leite, brioscaí, ceapairí, úll,
feoil, prátai, tósta
|
Na hUimhreacha: |
- Rudaí go dtí triocha
- daoine go dtí deichniúir.
|
An t-Am: |
Cén t-am é? Uair a chloig
agus leathuair a chloig. |
Dathanna: |
dearg, bán, donn, gorm,
liath, dubh, glas, buí, corcra. |
Aimsir: |
Conas a bhí an aimsir? lá
fuar, lá fliuch, lá te, lá gaofar, ag cur báistí, an ghrian ag
taitneamh, scamallach, sneachta. |
Oiche Shamhna |
bananaí, bairín breac,
seacláid, úlla, milséain, brioscaí, cnónna, liomanáid, oráistí,
piorraí, cluichí, plumaí. |
Ainmhithe |
Cé leis an peata? madra,
cat, coinín, capall, muc. |
Slite Bheatha: |
an dochtúir, an bhanaltra,
an garda, fear an phoist, bean an phoist, cigire, príomhoide, múinteoir,
fear an bhainne. |
An Nollaig: |
Íosa Críost, Muire, Iósaf,
stábla, mainséar, bó, asal, réalta, Oíche Nollag, séipéal, aingeal,
San Nioclás, soilse, balúin, crann, maróg, stoca, sneachta, aoire,
caora, rí, bronntanas, coinneal. |
Siopaí: |
siopaí glasraí, siopa
milseán, siopa bróg, siopa brégán, ollmhargadh, siopa éadaí, siopa
bhúistéara. |
Airgead: |
Cé mhéad ? pingin, dhá
phingin, deich bpingin, fiche pingin, punt. |
Breithlá: |
cáca, bronntanais, cóisir,
coinnle, breithlá sona duit. |
An Gairdín: |
seid, spád, barra rotha, ráca,
sluasaid, píce, oiniúin, pónairí, cabáiste, prátaí, piseanna,
tornapa, leitís, cairéad, cóilis. |
Catheamh Aimsire: |
ag imirt peile, ag imirt
leadóige, ag imirt iománaíochta, ag imirt cispheile, ag éisteacht leis
an raidió, ag féachaint ar an teilifís, ag snamh, ag rothaíocht, ag
seinm ceoil, ag léamh, feadóg, camán, bratach, sliotar, geansaí, réiteoir,
cúlbaire, foreann, liathróid.
Is maith liom bheith… Ní maith liom bheith…. |
Na Baill Bheatha: |
lámha, cluasa, cosa, srón,
smig, béal, gruaig, méara, droim, muinéal, fiacla. |
Mothúcháin: |
áthas, tuirse, brón, ocras,
tart, fucaht, grá, eagla, tinneas, teas. |
Ar an Trá: |
caisléan, buicéad, spád,
sliogáin, an tra. |
Glaoch an Rolla: |
Anseo. Níl sé anseo. Cá
bhfuil sé? Cé mhéad atá i láthair? |
Léitheoireacht (tús na léitheoirechta)
Ag cothú spéise
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an pháiste:
- Taithí a fháil ar an bhfocal scríofa sa rang seomra
– fógraí, lipéid, pictiúir.
- Cártai d’ócaidí spéisialta.
Ag tuiscint teanga
- Clar réamhléitheoreachta a leanúint –
pictiurleabhair, luaschártaí
- An téarmaíocht a bhaineann leis an léitheoireacht a
chloistéail agus a thuiscint - `oscail do leabhar’ ; `féach ar do
leabhar’
- Focail a aithint ó phictiúir, ón gcomhréir
- Tuiscint a fháil ar na fuaimeanna – guta fada agus
gearr; séimhiú.
- A bhfuil a léamh aige a thuiscint – ceisteanna agus
freagraí
Ag usáid teanga
- Leitheoreacht a chleachtadh trí leabhair mhóra a léamh
- Léitheoireacht fheidhmiúil a dhéanamh
Scríbhneoireacht (tús na scríbhneoireachta)
Ag tuiscint teanga
- Taithí a fháil ar atmaisféar ranga a léiríonn meas
ar an bfocal scríofa
Ag úsáid teanga
- Lipéid agus fógraí a scríobh
- Scríobh do léitheoirí éagsúla
- A ainm féin a scríobh
- Liosta focal a scríobh
- Abairtí a scríobh
- Scríbhneoireacht fheidhmiúil a dhéanamh – cártaí
d’ócaidí áirithe
- Cleachtaí pheannaireachta a dhéanamh
Filíocht:
Rogha an mhúinteora
Litriú:
- Iad a thógaint ó ghnáthchaint an lae
- Na briathra
- ainm, sloinne
- rang
- aois
- seoladh
- scoil
- dathanna
- uimhreacha.
Barr
Ranganna 3 agus 4
Catagóirí feidhmeanna
- Caidreamh sóisíalta a dhéanamh
- Dul i gcion ar dhuine
- Dearcadh a léiriú
- Eolas a thabhairt agus a lorg
Éisteacht
Ag Cothú spéise
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an pháiste:
- Éisteacht leis an nGaeilge á húsáid mar theanga
chaidrimh agus bhainisteoireachta sa seomra ranga agus sa scoil
- Éisteacht le téipeanna agus dlúthcheirníni de scéalta,
amhráin agus dánta
Ag tuiscint teanga
- Éisteacht leis an nGaeilge á labhairt go rialta gach
lá chun nathanna cainte a dhaingniú – glaoch an rolla, an dáta, ainm an
lae, ainm na míosa, an aimsir
- Éisteacht agus leanúint treoracha
- Oiliúint a fháil i scíl na héisteachta
- Cumas géaréisteachta a fhorbairt chun na difríochtaí
idir consain loma, consain shéimhithe agus consain uraithe a thábhairt
faoi deara
Labhairt
Ag cothú spéise
- An Ghaeilge a labhairt go neamhfhoirmiúil sa seomra
ranga agus sa scoil – caidreamh sóisialta a dhéanamh, teachtaireacht a
thabhairt
- Dánta a aithris
- Amhráin a chanadh
Ag úsáid teanga
- Úsáid a bhaint as leideanna éagsúla chun cabhrú le
cumarsáid a dhéanamh
- Nuacht shimplí a thabhairt
- Scéalta simplí a aithris
- Fóclóir níos leithne a úsáid
- Cluichí a imirt – aimsigh na difriochtaí, cad atá
sa mhala?
- Caint faoi rudaí a tharla, a tharlaíonn, atá ar siúl
agus a tharlóidh – fuair mé, rinne mé, bhí mé; tugann, éiríonn sé,
faigheann sé; ag teacht, ag imirt, ag scríobh; déanfaidh , ní dhéanfaidh.
- Treoracha agus orduithe a thabhairt – tar, tagaigí,
suigh síos, suigí, ná bí, ná bígí
- Ceisteanna a chur agus a fhreagairt
- Focail cháilitheacha a úsáid
- Úsáid a bhaint as: orm, liom, dom, agam.
- Páirt a ghlacadh i gcluichí foghraíochta agus
litrithe – Scrabble leis na gutaí fada agus na consain shéimhithe nach
bhfuil sa Bhéarla
Léitheoireacht
Ag cothú spéise
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an pháiste
- Brí a bhaint as an bhfocal scríofa go háirithe sa
seomra ranga – lipéid, fógraí, scríbhneoireacht ar an gclár dubh
Ag tuiscint teanga
- An téarmaíocht ar
leith a bhaineann leis an léitheoireacht a chloisteáil as Gaeilge
agus a thuiscint – barr an leathanaigh, bun an leathanaigh, leathanach a
tríocha, teideal, clúdach, líne, focal, lánstad, camóg.
- Focail a aithint i dtéacs trí úsáid a bhaint as
leideanna, as pictiúir, as an gcomhthéacs agus as comhréir na
Gaeilge
- Tuiscint níos doimnhe a fháil ar chóras fuaimeanna
na Gaeilge – gutaí – fada, gearr; consain, séimhiú ar thúschonsan.
- Focail a aithint trí bhriseadh i siollaí
- A bhfuil á léamh aige a thuiscint – ceisteanna a
chur agus a fhreagairt
Ag úsáid teanga
- Léitheoireacht fhéidhmiúil a dhéanamh – treoracha
a leanúint, fógraí sa scoil, comharthaí bóthair
- Ábhar céimhnithe léitheoireachta a léamh os ard
agus go ciúin
- Taithí a fháil ar chinéalacha éagsúla téacs –
cartúin, páipéir ghrinn
- Freagairt i scéal nó dán
Scríbhneoireacht
Ag cothú spéise
- Taithí a fháil ar atmaisféar ranga a léiríonn meas
ar an bhfocal scríofa
- Aischothú ar obair phearsanta a fháil ón múinteoir,
ó pháistí eile agus ó chuairteoirí
Ag úsáid teanga
- Scríobh do léitheoirí éagsúla
- Cluichí taithneamhacha focal a imirt – crosfhocal,
an crochadóir
- Cleachtaí scríbhneoireachta a dhéanamh – abairtí
simplí a scríobh
- Focail a scriobh ó chuimhne
- Scríbhneoireacht fheidhmiúil agus cumarsáid a dhéanamh
– ainm i nGaeilge ar cóipleabhair,
d’ócáidí speisíalta
- Scéalta simplí a chriochnú
- Scríobh faoi féin – Dialann phearsanta a choiméad,
eachtraí éagsúla
- Feabhas a chur ar a chuid iarrachtaí trí athdhréachtú
– athléamh, ceartú, athscríobh, poncaíocht, peannaireacht
- Úsaid a bhaint as cláir oiriúnacha réamhullmhaithe
don riomhaire phearsanta
- Poncaíocht a úsáid – ceannlitreacha, an lánstad,
an chamóg, an comhartha ceiste
- Tabhairt faoi litriú na Gaeilge
Barr
Rang a Trí
Gnáthchaint an Lae
Téacs: Maith Thú
- Sa téacsleabhar, níl na hAonaid go léir ar aon fhad.
Uaireanta thógfadh Aonad níos mó ná coicís.
- Ni gá gach Aonad a dhéanamh
Na Téamai seo a leanas
- Mé féin
- Ár Scoil
- An Fómhar
- Oíche Shamhna
- An Nollaig
- An Fear Sneachta
- An Fiaclóir
- An tEarrach
- Lá le Pádraig
- An Cháisc
- Béilí
- Breithlá
- Sa Bhaile
- Lá Cois Farraige
Gnathchaint an Lae: Athdhéanamh mar is gá
Beannachtaí |
Dia duit – Dia’s Muire
duit; Tá fáilte romhat. Breithlá sona duit. Nollaig shona duit. Gabh mo
leithscéal. Más é do thoil e. Go raibh maith agat. Conas atá tú? |
An Páiste: |
Cad in ainm duit? Ainm agus
sloinne (iad a rá agus a scríobh). Cén rang ina bhfuil tú? Cá bhfuil
cónaí ort? deirfiúir, deartháir. |
An Scoil: |
- Troscán na Scoile:
cathaoir, clárdubh, scáthán, an bord dúlra, cófra, an
leabharlann.
- Na hÁbhair:
Gaeilge, Béarla, Matamatic, Corpoideachas, Ceol, Eolas Diaga,
Eolas Imshaoil, Éolaíocht, Stair, Tír Éolaíocht agus
Amharcealaíona.
- Fearais: Rialóir,
peann luaidhe, peann, cóipleabhar, cailc, glantóir, ríomhaire,
téipthaifeadán, mála scoile, clog, binse, féilire, cófra,
scriosán.
- Daoine sa scoil: dalta, daltaí, múinteoir,
príomhoide, rúnaí, faillí,
|
Éadaí: |
geansaí, léine, hata,
bríste, bróga, cóta, seaicéad, cnaipe, stocaí, scairf, lámhainní,
buataisí, caipín, carbhat, sciorta. |
Briathra: |
D’éirigh, chuaigh, nigh,
scuab, chuir, chóirigh, d’ith, fuair, D’fhág, tháinig, shiúil,
(Iad a léamh, a scríobh agus a litriú). |
An Teach: |
- Na Seomraí:
seomra codlata, seomra folctha, an chistin, staighre, halla, an
seomra suite, an seomra bia, seomra cónaithe.
- Nithe sa Teach: an dabhach, doirteal, sconna,
leaba, cuisneoir, fuinneog, dallóga, cuirtíní, sorn, cupán, sásar,
forc, spunóg, pláta, scian, cruiscín, babhla, mias, citeal,
ubhchupán, pota, simléar, cosán, tor, faiche, gairdín, díon,
geata, fál, scuab ingne,
gallúnach, báisín, meaisín níocháin, tuáille, folcadán, tolg.
- Tithe: seanteach,
carbhán, árasán, bungaló, teach dha stór, stiaghre.
|
Bia/Béilí: |
- bricfeasta, lón, dinnéar, tae, suipéar.
- píosa aráin, cupán tae, im, bainne, subh,
siúcra, salann, ispíní, calóga arbhair, leite, brioscaí,
ceapairí, úll, feoil, prátai, tósta, ubh, sú óraiste, criospaí,
Iógart, milseog, sceallóga, piseanna, bagún agus cabáiste, uachtar
reoite, anlann,, trátaí. *Is maith liom…. Ní maith liom …. *
Ith bia slaintiúil.
|
Na hUimhreacha: |
- Rudaí go dtí triocha
- daoine go dtí deichniúir
- Na horduimhreacha – an chéad, an dara, an
tríú.
|
An t-Am: |
Cén t-am é? Uair a chloig
agus leathuair a chloig. |
Na laethanta: |
An Luan, An Mháirt, An
Chéadaoin, Déardaoin, An Aoine, An Satharn, An Domhnach. |
Na Míonna agus na
Séasúir: |
- An Fómhar – Lúnasa, Méan Fómhair, Deireadh
Fómhair; crann, duilloega, ag titim, feirmeoir, sméara dubha, cnó
capaill, an ghráinneog, iora rua.
- An Geimhreadh – na míonna, aimsir
fuar, sneachta ag titim, fear sneachta,
chaith, bhuail, calóga sneachta, leac oighir, spideog,
scamaill, ag titim anuas, liathróidí sneachta.
- An tEarrach – míonna, caoirigh, huain.
|
Dathanna: |
dearg, bán, donn, gorm,
liath, dubh, glas, buí, corcra. |
Aimsir: |
Conas a bhí an aimsir? lá
fuar, lá fliuch, lá te, lá gaofar, ag cur báistí, an ghrian ag
taitneamh, scamallach, sneachta. |
Oiche Shamhna: |
bananaí, bairín breac,
seacláid, úlla, milséain, brioscaí, cnónna, liomanáid, oráistí,
piorraí, cluichí, plumaí, cailleach, scuab, creatlach, púca, báisín
uisce. |
Peataí: |
Cé leis an peata? madra,
cat, coinín, capall, coileán, iasc orga, luch, pearóid, canáraí. *
Céard a olann siad? Céard a itheann siad? Cá gcónaíonn siad? |
Slite Bheatha: |
an dochtúir, an bhanaltra,
an garda, fear an phoist, bean an phoist, cigire, príomhoide, múinteoir,
fear an bhainne. |
An Nollaig: |
Íosa Críost, Muire, Iósaf,
stábla, mainséar, bó, asal, réalta, Oíche Nollag, séipéal, aingeal,
San Nioclás, soilse, balúin, crann, maróg, stoca, sneachta, aoire,
caora, rí, bronntanas, coinneal, turcaí, cuileann. * Nollaig shona duit?
Gurab amhlaidh duit |
An Fiaclóir: |
fiacla, cé mhéad ?
tharraing, líon. |
Lá le Pádraig: |
bratach na hÉireann,
seamróg, suaitheantas, cláirseach, paráid, Naomh Pádraig, banna ceoil. |
An Cháisc: |
Cáisc shona duit. Ubh
Chasca. |
Siopaí |
siopaí glasraí, siopa
milseán, siopa bróg, siopa brégán, ollmhargadh, siopa éadaí, siopa
bhúistéara. |
Airgead: |
Cé mhéad ? cent, dhá
cent, deich cent, fiche cent, euro. |
Breithlá: |
cáca, bronntanais, cóisir,
coinnle, breithlá sona duit. |
An Gairdín: |
seid, spád, barra rotha,
ráca, sluasaid, píce, oiniúin, pónairí, cabáiste, prátaí, piseanna,
tornapa, leitís, cairéad, cóilis. |
Catheamh Aimsire: |
ag imirt peile, ag imirt
leadóige, ag imirt iománaíochta, ag imirt cispheile, ag éisteacht leis
an raidió, ag féachaint ar an teilifís, ag snamh, ag rothaíocht, ag
seinm ceoil, ag léamh, feadóg, camán, bratach, sliotar, geansaí,
réiteoir, cúlbaire, foreann, liathróid.
Is maith liom bheith… Ní maith liom bheith…. |
Na Baill Bheatha: |
lámha, cluasa, cosa, srón,
smig, béal, gruaig, méara, droim, muinéal, fiacla. |
Mothúcháin: |
áthas, tuirse, brón, ocras,
tart, fuacht, grá, eagla, tinneas, teas. |
Ar an Trá: |
caisléan, buicéad, spád,
sliogáin, an trá, ag lapadáil, feamainn, portán, deochanna, ag snámh,
tuáille, culaith snámha, ag seoladh. |
Glaoch an Rolla: |
Anseo. Níl sé anseo. Cá
bhfuil sé? |
Filíocht:
Rogha an mhúinteora
Litriú:
- Iad a thógaint ó ghnáthchaint an lae.
- Na briathra
- ainm
- sloinne
- rang
- aois
- seoladh
- scoil
- dathanna
- uimhreacha.
Barr
Rang a Ceathair
Gnáthchaint an Lae
Téacs: Maith Thú
- Sa téacsleabhar, níl na hAonaid go léir ar aon fhad.
Uaireanta thógfadh Aonad níos mó ná coicís.
- Ni gá gach Aonad a dhéanamh
Na Téamai seo a leanas
- Mé féin
- Ár Scoil
- An Fómhar
- Oíche Shamhna
- Peataí
- An Nollaig
- Sneachta
- Tinneas
- An tEarrach
- Lá le Pádraig
- An Cháisc
- Siopaí
- Breithlá
- Cluichí agus Caitheamh Aimsire
- Turas Scoile
Gnathchaint an Lae: Athdhéanamh mar is gá
Beannachtaí: |
Dia
duit – Dia’s Muire duit; Tá fáilte romhat. Breithlá sona duit. Nollaig
shona duit. Gabh mo leithscéal. Más é do thoil e. Go raibh maith agat. Conas
atá tú?
|
An Páiste: |
Cad is ainm duit? Ainm agus sloinne (iad a rá
agus a scríobh). Cén rang ina bhfuil tú? Cá bhfuil cónaí ort? deirfiúir,
deartháir. *Cárta aitheantais a dhéanamh.
|
An Scoil: |
- Troscán na Scoile:
cathaoir, clárdubh, scáthán, an bord dúlra, cófra, an leabharlann,
solas leictreach, seastán.
- Na hÁbhair: Gaeilge,
Béarla, Matamatic, Corpoideachas, Ceol, Eolas Diaga, Eolas Imshaoil,
Éolaíocht, Stair, Tír Éolaíocht agus Amharcealaíona.
- Fearais: Rialóir,
peann luaidhe, peann, cóipleabhar, cailc, glantóir, ríomhaire,
téipthaifeadán, mála scoile, clog, binse, féilire, cófra,
scriosán.
- Daoine sa scoil: dalta, daltaí, múinteoir,
príomhoide, rúnaí, faillí,
|
Éadaí: |
geansaí, léine, hata, bríste, bróga, cóta, seaicéad,
cnaipe, stocaí, scairf, lámhainní, buataisí, caipín, carbhat, sciorta,
veist, cnaipe, póca, stoca.
|
Briathra: |
D’éirigh, chuaigh, nigh, scuab, chuir, chóirigh, d’ith,
fuair, D’fhág, tháinig, shiúil, léigh, scríobh, chan, tharraing, sheinn, labhair (Iad a
léamh, a scríobh agus a litriú).
|
An Teach: |
- Na Seomraí: seomra
codlata, seomra folctha, an chistin, staighre, halla, an seomra suite, an seomra
bia, seomra cónaithe.
- Nithe sa Teach: an dabhach, doirteal, sconna,
leaba, cuisneoir, fuinneog, dallóga, cuirtíní, sorn, cupán, sásar,
forc, spunóg, pláta, scian, cruiscín, babhla, mias, citeal,
ubhchupán, pota, simléar, cosán, tor, faiche, gairdín, díon,
geata, fál, scuab
ingne, gallúnach, báisín, meaisín níocháin, tuáille, folcadán,
tolg.
- Tithe: seanteach,
carbhán, árasán, bungaló, teach dha stór, stiaghre.
|
Bia/Béilí: |
- bricfeasta, lón, dinnéar, tae, suipéar.
- píosa aráin, cupán tae, im, bainne, subh,
siúcra, salann, ispíní, calóga arbhair, leite, brioscaí,
ceapairí, úll, feoil, prátai, tósta, ubh, sú óraiste, criospaí,
Iógart, milseog, sceallóga, piseanna, bagún agus cabáiste, uachtar
reoite, anlann,, trátaí. *Is maith
liom…. Ní maith liom …. * Ith bia slaintiúil.
|
Na hUimhreacha: |
- Rudaí go dtí céad
- daoine go
dtí deichniúir
- Na horduimhreacha – an chéad, an dara, an
tríú, an ceathrú, an cúigiú.
|
An t-Am: |
Cén t-am é? Uair a
chloig, leathuair a chloig,
nóiméad chun, nóiméad tar éis, ceathrú chun, ceathrú tar éis.
|
Na laethanta: |
An Luan, An Mháirt, An
Chéadaoin, Déardaoin, An Aoine, An Satharn, An Domhnach.
|
Na Míonna agus na
Séasúir: |
- An Fómhar – Lúnasa, Méan Fómhair, Deireadh
Fómhair; crann, duilloega, ag titim, feirmeoir, sméara dubha, cnó
capaill, an ghráinneog, iora rua, torthaí.
- An Geimhreadh – na míonna, aimsir
fuar, sneachta ag titim, fear sneachta,
chaith, bhuail, calóga sneachta, leac oighir, spideog, scamaill, ag
titim anuas, liathróidí sneachta.
- An tEarrach – míonna, caoirigh, huain,
duilleoga, féar,
ag déanamh neadacha, Torthaí agus glasraí : cairéad, oráiste, leitís,
tráta, práta, piorra, tornapa, cabáiste.
- An Samhradh – cois farraige, an ghrian ag
taitneamh, an
trá
|
Dathanna: |
dearg, bán, donn, grom,
liath, dubh, glas, buí, corcra.
|
Aimsir: |
Conas a bhí an aimsir? lá fuar, lá fliuch, lá te, lá
gaofar, ag cur báistí, an ghrian ag taitneamh, scamallach, sneachta.
|
Oiche Shamhna: |
bananaí, bairín breac, seacláid, úlla, milséain,
brioscaí, cnónna, liomanáid, oráistí, piorraí, cluichí, plumaí,
cailleach, scuab, creatlach, púca, báisín uisce, ag céiliúradh, fáinne,
taibhse.
|
Peataí: |
Cé leis an peata? madra, cat,
coinín, capall, coileán, iasc orga, luch, pearóid, canáraí. * Céard a olann
siad? Céard a
itheann siad? Cá gcónaíonn siad? Ag crónán, ag canadh, ag sodar, ag tafann,
éanadan, ciseán, tanc éisc, p.uirín, conchróm cás luiche.
|
Ainmhithe feirme/Ainmhithe
fiáine: |
bó, giorria, sionnach,
broc, iora rua, asal, muc, tarbh.
|
Slite Bheatha: |
an dochtúir, an
bhanaltra, an garda, fear
an phoist, bean an phoist, cigire, príomhoide, múinteoir, fear an bhainne.
|
An Nollaig: |
Íosa Críost, Muire,
Iósaf, stábla, mainséar, bó, asal, réalta, Oíche Nollag, séipéal,
aingeal, San Nioclás,
soilse ildathacha, balúin, crann, maróg, stoca, sneachta, aoire, caora, rí,
bronntanas, coinneal, turcaí, cuileann, maisiúcháin, pléascóga, rugadh
Íosa sa stábla, crann Nollag, carúl, spideog. * Nollaig shona duit? Gurab
amhlaidh duit.
|
Tinneas: |
Céard atá cearr leat? Tinneas
cinn, slaghdán,
ag sraothartach, an bhrúitíneach, scornach thinn, an plucamas, an fliú, a
lámh bhriste.
|
An Fiaclóir: |
fiacla, cé mhéad ?
tharraing, líon,
tinneas fiacaile.
|
Timpiste: |
lá fuar, shleamhnaigh, ag cur
fola, otharcharr, coscáin, leac oighir, gortaithe.
|
Lá le Pádraig: |
bratach
na hÉireann, seamróg, suaitheantas, cláirseach, paráid, Naomh Pádraig,
banna ceoil, Niall Naoi nGiallach, mórshiúl, easpag.
|
An Teilifís: |
cnaipí, ar siúl, athraigh an
cainéal,
ísligh and fhuaim, ardaigh an fhuaim, an físéan, múch, clár teilifíse, T
na G.
|
An Cháisc: |
Cáisc shona duit, Domhnach Cásca, Aoine an Chéasta, Ubh
Chasca, uibheacha, An Coinín Cásca.
|
Siopaí: |
siopaí glasraí, siopa milseán, siopa bróg,
siopa brégán, ollmhargadh, siopa éadaí, siopa bhúistéara, siopa
crua-earraí, siopa baicéara, siopa spóirt, siopa bláthanna. Cá bhfuil?
|
Airgead: |
Cé mhéad ? cent, dhá cent, deich cent,
fiche cent, euro.
|
Breithlá: |
cáca, bronntanais, cóisir, coinnle, cárta breithe, breithlá sona
duit.
|
An Gairdín: |
seid, spád, barra rotha, ráca, sluasaid, píce, oiniúin,
pónairí, cabáiste, prátaí, piseanna, tornapa, leitís, cairéad, cóilis.
|
Caitheamh Aimsire: |
ag imirt peile, ag imirt
leadóige, ag
imirt iománaíochta, ag imirt cispheile, ag éisteacht leis an raidió, ag
féachaint ar an teilifís, ag snamh, ag rothaíocht, ag seinm ceoil, ag léamh,
feadóg, camán, bratach, sliotar, geansaí, réiteoir, cúlbaire, foreann,
liathróid, ag éisteacht le ceol.
Is maith liom bheith… Ní maith liom bheith….
Is fearr liom …….
|
Na Baill Bheatha: |
lámha, cluasa, cosa,
srón, smig, béal, gruaig, méara, droim, muinéal, fiacla, gualainn,
bolg, aghaidh, súil, ordóg.
|
Mothúcháin: |
áthas, tuirse, brón, ocras, tart, fuacht, grá, eagla,
tinneas, teas.
|
Ar an Trá: |
caisléan, buicéad, spád, sliogáin, an trá,
ag lapadáil, feamainn, portán, deochanna, ag snámh, tuáille, culaith snámha,
ag seoladh.
|
Glaoch an Rolla: |
Anseo. Níl sé anseo. Cá bhfuil
sé?
|
Filíocht:
Rogha an mhúinteora
Litriú:
- Iad a thógaint ó ghnáthchaint an lae
- Na briathra
- ainm, sloinne
- rang
- aois
- seoladh
- scoil
- dathanna
- uimhreacha.
Barr
Ranganna 5 agus 6
Catagóirí feidhmeanna
- Caidreamh sóisíalta a dhéanamh
- Dul i gcion ar dhuine
- Dearcadh a léiriú
- Eolas a thabhairt agus a lorg
Éisteacht
Ag Cothú spéise
Ba chóir go gcuirfí ar chumas an pháiste:
- Éisteacht leis an nGaeilge á húsáid mar theanga
chaidrimh agus bhainisteoireachta sa seomra ranga agus sa scoil
- Éisteacht le téipeanna agus dlúthcheirníni de scéalta,
amhráin agus dánta
- Éisteacht leis an nGaeilge I gcomhthéacsanna cultúrtha
– féile na bliana, scéalta agus béaloideas na hÉireann
Ag tuiscint teanga
- Éisteacht leis an nGaeilge á labhairt go rialta gach
lá chun nathanna cainte a dhaingniú – glaoch an rolla, an dáta, ainm an
lae, ainm na míosa, an aimsir
- Éisteacht agus leanúint treoracha
- Éisteacht le cainteoirí beo agus i bhfíseáin agus an
chaint a thuiscint le cabhair ó gheaítsí, ón nguth agus ón gcomhthéacs
- Cluichí spreagúla a éilíonn éisteacht agus
tuiscint a imirt
- Cumas géaréisteacht a fhorbairt chun na difríochtaí
idir consain loma, shéimhithe agus uraithe agus consain chaola agus leathan
a thabhairt faoi deara
- Fírící nua a fhoghlaim trí éisteacht agus tuiscint
Labhairt
- An Ghaeilge a labhairt sa seomra ranga agus sa scoil
- Dánta a aithris
- Amhráin a chanadh
- An Ghaeilge a labhairt i gcomhthéacsanna cultúrtha
– féilte na bliana, cluichí Gaelacha
Ag úsáid teanga
- Úsáid a bhaint as leideanna chun cabhrú le cumarsáid
éifeachtach
- Nuacht a thabhairt
- Labhairt fút féin
- Scéalta a athinsint
- Foclóir níos leithne a úsáid
- Cluichí teanga a imirt – fiche cheist
- Scéalta a chríochnú agus a chumadh
- Caint faoi rudaí a tharla, a tharlaíonn, a tharlóidh
- Cur síos ar eachtraí atá ag tarlú agus tar éis
tarlú
- Ceisteanna a chur agus a fhreagairt – an bhfaca? Ar
ith? Conas? Cén chaoi? Cén fáth? Cathain? Ar mhaith leat? Cad chuige?
- Réimse níos leithne rúdaí a ainmniú – uatha agus
iolra
- Focail cháilitheacha a úsáid – seanfhear bocht, lá
breá gréine,
- Comparáid a dhéanamh – níos glaine, is glaine
- Úsáid a bhaint as – orm, agam, liom, dúm, díom,
romham, chugam, uaim.
Léitheoireacht
Ag cothú spéise
- Brí a bhaint as an bhfocal scríofa sa rang seomra
- Sracfhéachaint ó am go ham ar réimse leathan d’ábhar
léitheoireachta
Ag tuiscint teanga
- An téarmaíocht a bhaineann leis an léitheoireacht a
chloistéail as Gaeilge – bun, barr an leathanaigh, tús an chéad ailt /
and dara ailt
- An téarmaíocht a bhaineann le leabhair a thuiscint
– teideal, údar, clúdach, alt, caibidil
- Fóclóir pearsanta níos leithne a chur le chéile
- Tuiscint a fháil ar chóras fuaimeanna na Gaeilge –
guta fada agus gearr, consan leathan agus caol, séimhiú ar thúschonsan
- An príomhsmaoineamh a aithint – ceisteanna a chur,
an téacs a phlé, anailís a dhéanamh ar an téacs
Ag úsáid teanga
- Léitheoireacht fheidhmiúil a dhéanamh – treoracha,
crosfhocal
- Ábhar céimnithe léitheoireachta a léamh ós ard
agus go ciúin
- Táithí a fháil ar chinéalacha éagsúla teacs –
cartúin, páipéir grinn, scéalta, dánta, amchlár
- Freagairt do phearsana agus d’eachtraí i scéal nó
dán
Scríbhneoireacht
Ag cothú spéise
- Taithí a fháil ar an bhfocal scríofa
- Aischothú dearfach a fháil ar obair phearsanta ón múinteoir,
ó pháistí eile,ó chuairteoirí
Ag úsáid teanga
- Scríobh do léitheoirí éagsúla
- Abairtí a chur san ord ceart chun scéal a scríobh
- Scríbhneoireacht fheidhmiúil a dhéanamh – litir
shimplí, ainm, seoladh agus síniú pearsanta
- Cur síos ar phictiúir
- Tuairiscí, ailt, scéalta simplí a scríobh
- Scríobh faoi féin – dialann phearsanta
- Feabhas a chur ar iarrachtaí phearsanta trí athdhréachta
– ullmhúchán, dréachta, athléamh, athdhréachta, athscríobh
- Úsáid a bhaint as cláir oiriúnacha reamhullmhaithe
don riomhaire
- Poncaíocht a úsáid
- Tabhairt faoi litriú
- An foclóir a úsáid
Barr
Rang a Cúig
Gnáthchaint an Lae
Téacs: Maith Thú
- Sa téacsleabhar, níl na hAonaid go léir ar aon fhad.
Uaireanta thógfadh Aonad níos mó ná coicís.
- Ni gá gach Aonad a dhéanamh
Na Téamai seo a leanas
- Mé féin
- Ár Scoil
- Amugh faoin Tuath
- Breithlá
- Ainmhithe Fiáine
- Oíche Shamhna
- Ar Cuairt
- An Nollaig
- Tinneas agus Timpistí
- An tEarrach
- Lá le Pádraig
- Ceol
- An Cháisc
- Breithlá
- Cluichí agus Caitheamh Aimsire
- Laethanta Saoire
Gnathchaint an Lae: Athdhéanamh mar is gá
Beannachtaí: |
Dia duit – Dia’s Muire duit; Tá fáilte romhat. Breithlá
sona duit. Nollaig shona duit. Gabh mo leithscéal. Más é do thoil e. Go raibh
maith agat. Conas atá tú?
|
Paidreacha: |
Comhartha na Croise, Ár nAthair, Sé do Bheatha Mhuire.
|
An Páiste: |
Cad is ainm duit? Ainm agus sloinne (iad a rá agus a
scríobh). Cén rang ina bhfuil tú? Cá bhfuil cónaí ort? Deirfiúir,
deartháir. Uimhir theileafoin. *Cárta aitheantais a dhéanamh.
* Dialann an Lae a scríobh
|
An Scoil: |
- Troscán na Scoile: cathaoir,
clárdubh, scáthán, an bord dúlra, cófra, an leabharlann, solas
leictreach, seastán.
- Na hÁbhair: Gaeilge,
Béarla, Matamatic, Corpoideachas, Ceol, Eolas Diaga, Eolas Imshaoil, Éolaíocht,
Stair, Tír Éolaíocht agus Amharcealaíona.
- Fearais: Rialóir,
peann luaidhe, peann, cóipleabhar, cailc, glantóir, ríomhaire, téipthaifeadán,
mála scoile, clog, binse, féilire, cófra, scriosán.
- Daoine sa scoil: dalta, daltaí, múinteoir, príomhoide,
rúnaí, faillí,
|
Éadaí: |
geansaí, léine, hata, bríste, bróga, cóta, seaicéad,
cnaipe, stocaí, scairf, lámhainní, buataisí, caipín, carbhat, sciorta,
veist, cnaipe, póca, stoca.
|
Briathra: |
D’éirigh, chuaigh, nigh, scuab, chuir, chóirigh,
d’ith, fuair, D’fhág, tháinig, shiúil, léigh, scríobh, chan, tharraing,
sheinn, labhair (Iad a léamh, a scríobh
agus a litriú).
|
An Teach: |
- Na Seomraí: seomra
codlata, seomra folctha, an chistin, staighre, halla, an seomra suite, an seomra
bia, seomra cónaithe.
- Nithe sa Teach: an dabhach, doirteal, sconna, leaba,
cuisneoir, fuinneog, dallóga, cuirtíní, sorn, cupán, sásar, forc, spunóg,
pláta, scian, cruiscín, babhla, mias, citeal, ubhchupán, pota, simléar, cosán,
tor, faiche, gairdín, díon, geata, fál, scuab
ingne, gallúnach, báisín, meaisín níocháin, tuáille, folcadán,
tolg.
- Tithe: seanteach,
carbhán, árasán, bungaló, teach dha stór, stiaghre.
|
Bia/Béilí |
- bricfeasta, lón, dinnéar, tae, suipéar.
- píosa aráin, cupán tae, im, bainne, subh,
siúcra, salann, ispíní, calóga arbhair,, leite, brioscaí, ceapairí,
úll, feoil, prátai, tósta, ubh, sú óraiste, criospaí, Iógart,
milseog, sceallóga, piseanna,
bagún agus cabáiste, uachtar reoite, anlann,, trátaí. *Is maith liom…. Ní
maith liom …. * Ith bia slaintiúil. * An Phirmid Bhia.
- Biachlár
|
Na hUimhreacha: |
- Rudaí go dtí céad
- daoine go dtí deichniúir.
- Na horduimhreacha – an chéad, an dara, an tríú, an
ceathrú,
an cúigiú.
|
An t-Am |
Cén t-am é? Uair a chloig, leathuair a chloig,
nóiméad chun, nóiméad tar éis, ceathrú chun, ceathrú tar éis.
|
Na laethanta: |
An Luan, An Mháirt, An Chéadaoin, Déardaoin,
An Aoine, An Satharn, An Domhnach.
|
Amuigh faoin Tuath: |
sa choill, tarracóir, cnónna, an diar, an crann cnó
capaill, an fbeá, an fhuinseog, codanna an chrainn.
|
Na Míonna agus na
Séasúir: |
- An Fómhar – Lúnasa, Méan Fómhair, Deireadh
Fómhair; crann, duilloega, ag titim, feirmeoir, sméara dubha, cnó
capaill, an ghráinneog,
iora rua, torthaí.
- An Geimhreadh – na míonna, aimsir
fuar, sneachta ag titim, fear sneachta, chaith,
bhuail, calóga sneachta, leac oighir, spideog, scamaill, ag titim anuas, liathróidí
sneachta.
- An tEarrach – míonna, caoirigh, huain, duilleoga,
féar,
ag déanamh neadacha, Torthaí agus glasraí : cairéad, oráiste, leitís,
tráta, práta, piorra, tornapa, cabáiste.
|
Blathanna an Earraigh: |
nóinín,
lus an chroimchinn, tiúlip, sabharcín, cam an ime, bainne bó bleachtáin, plúirín
sneachta
|
An Samhradh: |
cois farraige, an ghrian ag taitneamh, an
trá
|
Dathanna: |
dearg, bán, donn, gorm, liath, dubh, glas, buí, corcra.
|
Aimsir: |
Conas a bhí an aimsir? Lá fuar, lá fliuch, lá te, lá
gaofar, ag cur báistí, an ghrian ag taitneamh, scamallach, sneachta.
|
Oiche Shamhna: |
bananaí, bairín breac, seacláid, úlla, milséain,
brioscaí, cnónna, liomanáid, oráistí, piorraí, cluichí, plumaí,
cailleach, scuab, creatlach, púca, báisín uisce, ag céiliúradh, fáinne,
taibhse.
|
Peataí: |
Cé leis an peata? Madra, cat, coinín, capall, coileán, iasc
orga, luch, pearóid, canáraí. * Céard a ólann siad? Céard a
itheann siad? Cá gcónaíonn siad? Ag crónán, ag canadh, ag sodar, ag tafann,
éanadan, ciseán, tanc éisc, p.uirín, conchróm cás luiche.
|
Ainmhithe feirme/Ainmhithe
fiáine: |
bó, giorria, sionnach, broc, iora rua, asal, muc, tarbh, madra
rua.
|
Ainmhithe sa Sú: |
panda, tíogar, crogall, moncaí, eilifint, sionnach,
cangarú, leon.
|
Slite Bheatha: |
an dochtúir, an bhanaltra, an garda, fear
an phoist, bean an phoist, cigire, príomhoide, múinteoir, fear an bhainne.
|
An Nollaig: |
Íosa Críost, Muire, Iósaf, stábla, mainséar, bó,
asal, réalta, Oíche Nollag, séipéal, aingeal, San Nioclás, soilse
ildathacha, balúin, crann, maróg, stoca, sneachta, aoire, caora, rí,
bronntanas, coinneal, turcaí, cuileann, maisiúcháin, pléascóga, rugadh Íosa
sa stábla, crann Nollag, carúl, spideog. * Nollaig shona duit? Gurab amhlaidh
duit
|
Tinneas: |
Céard atá cearr leat? Tinneas cinn, slaghdán,
ag sraothartach, an bhrúitíneach, scornach thinn, an plucamas, an fliú, a lámh
bhriste.
|
Timpistí: |
lá fuar, shleamhnaigh, ag cur fola, otharcharr, coscáin, leac
oighir, gortaithe. “Is fearr an tsláinte ná na táinte”.
|
An Fiaclóir: |
fiacla, cé mhéad ? tharraing, líon,
tinneas fiacaile.
|
Lá le Pádraig: |
bratach
na hÉireann, seamróg, suaitheantas, cláirseach, paráid, Naomh Pádraig,
banna ceoil, Niall Naoi nGiallach, mórshiúl, easpag.
|
An Teilifís: |
cnaipí, ar siúl, athraigh an cainéal, ísligh
and fhuaim, ardaigh an fhuaim, an físéan, múch, clár teilifíse, T na G.
|
An Cháisc: |
Cáisc shona duit, Domhnach Cásca, Aoine an Chéasta, Ubh
Chasca, uibheacha, An Coinín Cásca.
|
Siopaí: |
siopaí glasraí, siopa milseán, siopa bróg,
siopa brégán, ollmhargadh, siopa éadaí, siopa bhúistéara, siopa
crua-earraí,
siopa baicéara, siopa spóirt, siopa bláthanna. Cá bhfuil?
|
Airgead: |
Cé mhéad ? pingin, dhá phingin, deich bpingin,
fiche pingin, punt.
|
Breithlá: |
cáca, bronntanais, cóisir, coinnle, cárta breithe, breithlá sona
duit.
|
An Gairdín: |
seid, spád, barra rotha, ráca, sluasaid, píce, oiniúin,
pónairí, cabáiste, prátaí, piseanna, tornapa, leitís, cairéad, cóilis.
|
Ceol: |
banna ceoil, ag seinm, cruit, cairdín, ceolchoirm,
chum sé ceol, grúpa traidisiúnta, suantraí, ceol clasaiceach., bosca ceoil,
bodhrán, píb uileann.
|
Caitheamh Aimsire: |
ag imirt peile, ag imirt leadóige, ag
imirt iománaíochta, ag imirt cispheile, ag éisteacht leis an raidió, ag féachaint
ar an teilifís, ag snamh, ag rothaíocht, ag seinm ceoil, ag léamh, feadóg,
camán, bratach, sliotar, geansaí, réiteoir, cúlbaire, foreann, liathróid,
ag éisteacht le ceol, caipín snámha, culaith snámha. * Is maith liom bheith…
Ní maith liom bheith…. Is fearr
liom …….
|
Na Baill Bheatha: |
lámha, cluasa, cosa, srón, smig, béal, gruaig, méara,
droim, muinéal, fiacla, gualainn, bolg, aghaidh, súil, ordóg.
|
Mothúcháin: |
áthas, tuirse, brón, ocras, tart, fuacht, grá, eagla,
tinneas, teas.
|
Ar an Trá: |
caisléan, buicéad, spád, sliogáin, an trá,
ag lapadáil, feamainn, portán, deochanna, ag snámh,
tuáille, culaith snámha, ag seoladh.
|
Gramadach:
- Na briathra rialta – Aimsir Chaite, Aimsir Láithreach,
Aimsir Chaite
- Na briathra neamh-rialta – Aimsir Chaite, Aimsir Láithreach,
Aimsir Fháistineach
Filíocht:
Rogha an mhúinteora
Litriu:
Na briathra
Barr
Rang a Sé
Téacs: Maith Thú
- Sa téacsleabhar, níl na hAonaid go léir ar aon fhad.
Uaireanta thógfadh Aonad níos mó ná coicís.
- Ni gá gach Aonad a dhéanamh
Téamaí
- Mé féin
- Ár scoil
- Teacht na gCuairteoirí
- An Teilifís
- An Nollaig
- An tIonad Siopadóireachta
- Tinneas agus Timpistí
- Ag Dul Faoi Láimh an Easpaig
- Féilte an Earraigh
- Ag Cur Bláthanna
- Peataí
- Ar an bhFeirm
- An Samhradh
- Ag Imirt Cartaí
Gnathchaint an Lae: Athdhéanamh mar is gá
Beannachtaí: |
Dia
duit – Dia’s Muire duit; Tá fáilte romhat. Breithlá sona duit. Nollaig
shona duit. Gabh mo leithscéal. Más é do thoil e. Go raibh maith agat. Conas
atá tú?
|
Paidreacha: |
Comhartha na Croise, Ár nAthair, Sé do
Bheatha Mhuire.
|
An Páiste: |
Cad is ainm duit? Ainm agus sloinne (iad a rá
agus a scríobh). Cén rang ina bhfuil tú? Cá bhfuil cónaí ort? deirfiúir,
deartháir. Uimhir theileafoin. *Cárta aitheantais a dhéanamh.
* Dialann an Lae a scríobh
|
An Scoil: |
- Troscán na Scoile: cathaoir,
clárdubh, scáthán, an bord dúlra, cófra, an leabharlann, solas
leictreach, seastán.
- Na hÁbhair: Gaeilge,
Béarla, Matamatic, Corpoideachas, Ceol, Eolas Diaga, Eolas Imshaoil, Éolaíocht,
Stair, Tír Éolaíocht agus Amharcealaíona.
- Fearais: Rialóir,
peann luaidhe, peann, cóipleabhar, cailc, glantóir, ríomhaire, téipthaifeadán,
mála scoile, clog, binse, féilire, cófra, scriosán.
- Daoine sa scoil: dalta, daltaí, múinteoir, príomhoide,
rúnaí, faillí,
|
Mo Áit Dhúchais: |
ollmhargadh, cois na habhann, garáiste, scoil,
séipéal, foirgneamh, ionad siopadóireachta, siopa nuachtáin, blathadóir,
gruagaire, oifig an phoist, siopa seodóra, siopa poitigéara, bialann.
|
Éadaí: |
geansaí, léine, hata, bríste, bróga, cóta, seaicéad,
cnaipe, stocaí, scairf, lámhainní, buataisí, caipín, carbhat, sciorta,
veist, cnaipe, póca, stoca.
|
Briathra: |
D’éirigh, chuaigh, nigh, scuab, chuir, chóirigh,
d’ith, fuair, D’fhág, tháinig, shiúil, léigh, scríobh, chan, tharraing,
sheinn, labhair (Iad a léamh, a scríobh
agus a litriú).
|
An Teach: |
- Na Seomraí: seomra
codlata, seomra folctha, an chistin, staighre, halla, an seomra suite, an seomra
bia, seomra cónaithe.
- Nithe sa Teach: an dabhach, doirteal, sconna, leaba,
cuisneoir, fuinneog, dallóga, cuirtíní, sorn, cupán, sásar, forc, spunóg,
pláta, scian, cruiscín, babhla, mias, citeal, ubhchupán, pota, simléar, cosán,
tor, faiche, gairdín, díon, geata, fál, scuab
ingne, gallúnach, báisín, meaisín níocháin, tuáille, folcadán,
tolg, cliabhán, bord maisiúchán.
- Tithe: seanteach,
carbhán, árasán, bungaló, teach dha stór, stiaghre.
|
Bia/Béilí: |
- bricfeasta, lón, dinnéar, tae, suipéar.
- píosa aráin, cupán tae, im, bainne, subh, siúcra,
salann, ispíní, calóga arbhair,, leite, brioscaí, ceapairí, úll, feoil, prátai,
tósta, ubh, sú óraiste, criospaí, Iógart, milseog, sceallóga, piseanna,
bagún agus cabáiste, uachtar reoite, anlann,, trátaí. *Is maith liom…. Ní
maith liom …. * Ith bia slaintiúil. * An Phirmid Bhia. * Biachlár
|
Na hUimhreacha: |
- Rudaí go dtí céad
- daoine go dtí
deichniúir
- Na horduimhreacha – an chéad, an dara, an tríú, an ceathrú,
an cúigiú.
|
An t-Am: |
Cén t-am é? Uair a chloig, leathuair a chloig,
nóiméad chun, nóiméad tar éis, ceathrú chun, ceathrú tar éis.
|
Na laethanta: |
An Luan, An Mháirt, An Chéadaoin, Déardaoin,
An Aoine, An Satharn, An Domhnach.
|
Amuigh faoin Tuath: |
sa choill, tarracóir, cnónna, an diar, an crann cnó
capaill, an fbeá, an fhuinseog, codanna an chrainn.
|
Na Míonna agus na
Séasúir: |
- An Fómhar – Lúnasa, Méan Fómhair, Deireadh Fómhair;
crann, duilloega, ag titim, feirmeoir, sméara dubha, cnó capaill, an ghráinneog,
iora rua, torthaí.
- An Geimhreadh – na míonna, aimsir
fuar, sneachta ag titim, fear sneachta, chaith, bhuail, calóga sneachta,
leac oighir, spideog, scamaill, ag titim anuas, liathróidí sneachta.
- An tEarrach – míonna, caoirigh, huain, duilleoga, féar,
ag déanamh neadacha, Torthaí agus glasraí : cairéad, oráiste, leitís, tráta,
práta, piorra, tornapa, cabáiste.
|
Blathanna an Earraigh: |
nóinín,
lus an chroimchinn, tiúlip, sabharcín, cam an ime, bainne bó bleachtáin, plúirín
sneachta
|
An Samhradh: |
cois farraige, an ghrian ag taitneamh, an
trá
|
Dathanna: |
dearg, bán, donn, grom, liath, dubh, glas, buí, corcra.
|
Aimsir: |
Conas a bhí an aimsir? lá fuar, lá fliuch, lá te, lá
gaofar, ag cur báistí, an ghrian ag taitneamh, scamallach, sneachta.
|
Oiche Shamhna: |
bananaí, bairín breac, seacláid, úlla, milséain,
brioscaí, cnónna, liomanáid, oráistí, piorraí, cluichí, plumaí,
cailleach, scuab, creatlach, púca, báisín uisce, ag céiliúradh, fáinne,
taibhse.
|
Peataí: |
Cé leis an peata? madra, cat, coinín, capall, coileán, iasc
orga, luch, pearóid, canáraí. * Céard a ólann siad? Céard a
itheann siad? Cá gcónaíonn siad? Ag crónán, ag canadh, ag sodar, ag tafann,
éanadan, ciseán, tanc éisc, p.uirín, conchróm cás luiche.
|
Ainmhithe feirme/Ainmhithe
fiáine: |
bó, giorria, sionnach, broc, iora rua, asal, muc, tarbh, madra
rua.
|
Ainmhithe sa Sú: |
panda, tíogar, crogall, moncaí, eilifint, sionnach,
cangarú, leon.
|
Slite Beatha: |
an dochtúir, an bhanaltra, an garda, fear
an phoist, bean an phoist, cigire, príomhoide, múinteoir, fear an bhainne.
|
An Nollaig: |
Íosa Críost, Muire, Iósaf, stábla, mainséar, bó,
asal, réalta, Oíche Nollag, séipéal, aingeal, San Nioclás, soilse
ildathacha, balúin, crann, maróg, stoca, sneachta, aoire, caora, rí,
bronntanas, coinneal, turcaí, cuileann, maisiúcháin, pléascóga, rugadh Íosa
sa stábla, crann Nollag, carúl, spideog. * Nollaig shona duit? Gurab amhlaidh
duit?
|
Tinneas: |
Céard atá cearr leat? Tinneas cinn, slaghdán,
ag sraothartach, an bhrúitíneach, scornach thinn, an plucamas, an fliú, a lámh
bhriste.
|
Timpistí: |
lá fuar, shleamhnaigh, ag cur fola, otharcharr,
coscáin, leac oighir, gortaithe. “Is fearr an tsláinte ná na táinte”.
|
An Fiaclóir: |
fiacla, cé mhéad ? tharraing, líon,
tinneas fiacaile.
|
Lá le Pádraig: |
bratach
na hÉireann, seamróg, suaitheantas, cláirseach, paráid, Naomh Pádraig,
banna ceoil, Niall Naoi nGiallach, mórshiúl, easpag.
|
An Teilifís: |
cnaipí, ar siúl, athraigh an cainéal, ísligh
and fhuaim, ardaigh an fhuaim, an físéan, múch, clár teilifíse, T na G.
|
An Cháisc: |
Cáisc shona duit, Domhnach Cásca, Aoine an Chéasta, Ubh
Chasca, uibheacha, An Coinín Cásca.
|
Airgead: |
Cé mhéad ? cent, dhá cent, deich cent,
fiche cent, caoga cent, euro.
|
Breithlá: |
cáca, bronntanais, cóisir, coinnle, cárta breithe, breithlá sona
duit.
|
An Gairdín: |
seid, spád, barra rotha, ráca, sluasaid, píce, oiniúin,
pónairí, cabáiste, prátaí, piseanna, tornapa, leitís, cairéad, cóilis.
|
Ceol: |
banna ceoil, ag seinm, cruit, cairdín, ceolchoirm,
chum sé ceol, grúpa traidisiúnta, suantraí, ceol clasaiceach., bosca ceoil,
bodhrán, píb uileann.
|
Caitheamh Aimsire: |
ag imirt peile, ag imirt leadóige, ag
imirt iománaíochta, ag imirt cispheile, ag éisteacht leis an raidió, ag féachaint
ar an teilifís, ag snamh, ag rothaíocht, ag seinm ceoil, ag léamh, feadóg,
camán, bratach, sliotar, geansaí, réiteoir, cúlbaire, foreann, liathróid,
ag éisteacht le ceol, caipín snámha, culaith snámha. * Is maith liom bheith…
Ní maith liom bheith…. Is fearr
liom …….
|
Na Baill Bheatha: |
lámha, cluasa, cosa, srón, smig, béal, gruaig,
méara, droim, muinéal, fiacla, gualainn, bolg, aghaidh, súil, ordóg.
|
Ag Dul faoi Láimh an
Easpaig: |
Comhneartú, paidreacha, ag
léamh na leachtanna, éadaigh nua, iomainn, Crístíní a fháil.
|
Féilte an Earraigh: |
Lá le Bríde, Máirt na hInide, An Carghas, Céadaoin an
Luaithrigh, Céadaoin an Bhriath, Déardaoin Bheannaithe,
Aoine an Chéasta, Satharn Cásca, Domhnach Cásca,
|
Mothúcháin: |
áthas, tuirse, brón, ocras, tart, fuacht, grá, eagla,
tinneas, teas.
|
Ar an Trá: |
caisléan, buicéad, spád, sliogáin, an trá,
ag lapadáil, feamainn, portán, deochanna, ag snámh,
tuáille, culaith snámha, ag seoladh.
|
Gramadach:
- Na briathra rialta – Aimsir Chaite, Aimsir Láithreach,
Aimsir Chaite
- Na briathra neamh-rialta – Aimsir Chaite, Aimsir Láithreach,
Aimsir Fháistineach
Filíocht:
Rogha an mhúinteora
Litriu:
Na briathra
Barr
|