An Gréasán Gaeilge

GG

©

"A World-wide Word-Web of the Irish Language"

Cnuasach Conallach

A Computerized Dictionary of Donegal Irish

a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v

N

Chun ceannfhocal ar leith a chuardach téigh isteach ar "Edit" agus "Find" agus chur réiltín roimh an fhocail e.g. *ábhar etc.

*na, 'Na.. (chun na, chun a(n)), Chuaidh sé suas díreach 'na clúdach agus shuidh sé ag cionn an tábla.. 1184 556. Chruinnigh siad na clocha síos na bhraoich.. 472 408. d'imthigh siad uilig 'na bhaile.. 472 41. chuaidh a' Goban .. leis a'tórramh na roilige. 472 706.

*ná, 1. Mar, Gheobhaidh mise lóisdín duit ná tá mise a' cuartú lóisdín fosta.. 1184 378. greim maith a choinneáil uirthí ná go dtabharfadh an chlaidheamh léim.. 1184 409. Chá deárnadh a dhath domh-sa a' chor ar bith ná chá rabh siad fá choinnne mé a ghabhail.. 1185 135. féadaimid baint fúinn anseo go maidin.. ná tá sé contabhairteach againn a bheith ar siubhal ar an bhealach.. 1538 41. D'iompar siad an clog aníos go dtí teach Dhónaill Boyd, agus iad a sealaidheacht ná bhí meádhachán trom inntí. 1538 88. 2.Ná nach.. !(agall ceisteach ag cur iontais in iúl), "Ní bhfuair mise..

oiread agus greim amháin den mholt", adeir sí. "Ná nach bhfuair!" adeir an t-athair.

*nachar, Nár, Nachar dhath dona cionntaighe-san é, "that it was none of her fault". 420 248.

*nádúir, 1. Cineál, saghas, Cá bith comhrádh a bhí eadar an madadh ruadh agus an bháirneach thoisigh nádúir magaidh aige ar an bháirneach. 1185 28. Thoisigh nádúir magaidh aicí fuiche fosta.. 1185 329. 2. Nádúir an lae, (cineál láchana,dónaing), Bhí sé 'na bhior siocáin go dtáinic nádúir an lae agus go dtáinic nádúir casgartha. 1185 641. 3. Méin, Bhí nádúir bean-ghlúin aicí, agus ar an ádhbhar sin bhí sí 'n-a ceann an-mhaith dó pháistí. 418 255.

*nádúrtha, Normálta (mar is dual), Dá mbéadh an aimsir ar dhóigh ar bith nádúrtha bhéadh achan seórt a toiseacht a fhás.. 1835 267.

*nagadán, "A precocious youth. Gasúr a bhéadh 'na fhear roimh an am; gasúr sean-aimseardha". 1184 145.

*naigín, Tomhas biotáille (ceathrú pionta), buideál chúig naigín.. 1184 459.

*náire, Sfh: Níl san náire ach clóca, is fada ó strócadh é.1184 25. Sfh: An t-é a chailleas a náire, méaduigheann a dhánacht. 1184 25.

*náiríste, Náirithe, nuair a chualaidh a h-athair-san go rabh sí pósta ar a' bhuachaill seirbhíse, ní fhacaidh tú a'n fhear ariamh a shíl a bheith comh náiríste leis. 1343 217.

*námhaid, Maolú: an diabhal, Tá do námhaid.. le castáil ort ag an tsruthán.. 1835 258. na trí focaileacha le mé shábháil ar mo námhaid, agus le dia agus a Mhaighdean Mhuire a bheith fá dtaobh díom. 1835 260.

*naoi, (Mar uimhir dhraíochta i gcleachtais phiseogacha), chaitheá ghábháil thart ar sin naoi n-uaire.. 1835 414. bhéarfad siad leo sifín amháin agus bfhéidir go ndeánthaí naoi ngiota de sin agus chuirthí isteach ins a bhocsa seo é.. 1835

*néal, Scathamh beag codlata, caidé mar thiocfadh léithe néall a cholladh.. 1538 9.

*néaladóir, "Duine sligheánta nach gcuirfeá fá n-a chosa go léighfeadh an t-im ina bhéal!" 1184 145.

*neamh-iontas, Neamh-shuim, Nár iarr mise ort thú neamh-íontas a dheánamh dó rud ar bith a tcídhfeá mise a dheánamh. 472 371.

*neamhbhuartha, Sona, gan bhuairt, caidé a fuair sé astoigh ann ach an mhéadal mhór. Thug sé leis scian, agus scoilt sé í, agus caidé a bhí cruinn cuachta i gcuasán daoithe ach mo Thoimidín agus é comh neamh-mbuaitheartha le rí. 1170 482. "Duine neamh-mbuaidheartha ar chuma leis cá n-éireochadh an ghrian air." 1184 173.

*neamhshuimiúil, Neamhchúramach, Práscán, "Fear ar cuma leis caidé an cineál éadaigh a bhíos air agus atá neamh-shuimeamhail ina phearsa ar mhórán dóigheannaí." 1184 149.

*neart, Cuid mhaith, Sfh: Is feárr neart dó bheagán nó dadaidh do mhórán. 1184 74. e.g. is fearr neart bia do bheagán gamhnaná a mhalairt.

*neas, Cóngarach, Chonnaic sé an bád.. agus nuair a tháinic sí isteach ndeas dó d'fhiafruigh.. 1184 400. rachad sé amach a dh'obair ag an fármer a ba ndeise dó.. 1184 494. chá dtiocfad sé a dhath níos ndeise 'bhaile.. 1185 142. bheir mé ar a bhróg a ba neise damh..472 18. bhí sé chomh neast dó go agus go rabh sé ag iarraidh air i gcomhnaidhe fanacht 'n-a sheasamh. 418 230.

*ní, Níor ní leis, (níor mhaith leis), Bhí sé comh gealmhar ar an naoidneán agus nár nidh leis leas mháthair a chur ós a cionn.. 1835 173. Dream a bhí ionntu nár nidh leo saol díomhaoin a chaitheamh. 1835 173.

*nimh, An nimh san fheoil, (seanghangaid, sean-naimhdeas), Níor chuir sin deireadh leis an bhruigheanachas ach oiread de bhrigh dó go raibh an nimh san fheóil ag Cloinn tSuibhne agus ag na Baoghallaigh dá chéile..1538 76. bhí an nimh 'san fheóil ag Ó Domhnaill dó ná bhí fhios aige gurbh é bun rúta a chuid trioblóide é.. 1538 115.

*nimheadas, Nimhneacht, Tá cnámh frithir i ngaoith anoir, "Ta nimheadas polltach fuar 'sa ghaoith anoir". 1184 13.

*níonn, Fliuchann le stoirm, farraige, Deir seanunndoirí na Rosann gur nigheadh agus siabadh ar shiúl le gaoth mhór agus le fearthainn go dtí nach bhfuil fágtha anois ach builg a bhriseas le lom trá le mortas farraige. 1835 172.

*nocáil, (Nocáil thart, (faoileáil thart; <"knocking around"), bhí sé knockáil thart go dtigidh'n bomaite deirionach.. 311 387.

*nochtann, 1. Bain cumhdach (cré) de, baineann amach as poll faoi thalamh é, chuaidh siad síos go dtí 'n Tráigh Bháin agus nocht siad an clog. 1538 88. 2. Nochtann chuige, (tagann faoi réim a radhairce), ní dheachaidh siad i bhfad isteach sa choillidh nuair a nocht teach beag ceann-tuigheadh chucu. 1538 41. Fá dheireadh nocht an caisleán. 1538 137. nocht an caisleán chuige a ba deis a chonnaic sé ariamh.. 1343 452. 3. Nochtaíonn dó, (taispeánann sé é féin do), bhí siad ábalta an spiorad sin a chur ins a dóigh 'na dhiaidh sin ná nochtochad sé go brách aríst dó a'n nduine ar a tsaol seo..1835 311.

*nóin, Nóin bheag * tráthnóna (coinbhinsean sa scéalaíocht:), Shiubhail an duine bocht leis go rabh an neóin bheag agus deireadh an lae ann. 1184 386. shiubhail sé leis go dtáinic an neóin bheag agus deireadh an lae air. 1184 478. nuair a bhí an neoin bheag agus deireadh an lae ann.. 1185 44. Shiubhail sé leis go dtáinic an neóin bheag agus deireadh an lae ann, agus an gearrán bán ag gabhail ar scáth na copóige. 1185 226.

*nóisean, 1. Tuairim, Dá mbéadh fhios ag an fhear a' siubhal a bhí air, tá mé do'n notion go muirfead sé é.. 311 261. sé 'n notion a bhí aige héin agus a bhí in inntinn go rabh fear eile a súgradh lena bhean. 1791 453. 2. Taitneamh (gnéasach), ghlac sí "notion" do'n stócach. 1184 317. ghlac sí "notion" mór i n-áit na mbonn dó fhear na beilte deirge.1184 458. mhothaigh mé fá bhean a raibh notion mór aici dó fhear.. 1179 464. 3. Smaoineamh (chun rud a dhéanamh), ghlac sé notion pósta.. 311 502. Nach saoithiúil.. an notion atá in do chionn tusa a bheith a' teacht chugam-sa nuair a bhéas tú marbh. 1791 166.

*nollaig, Idir an dá Nollaig, (le linn 12 lá na Nollag, idir Lá Nollag agus Lá Nollaig na mBan, oidhche amháin fhuar leathtromach eadar an dá Nodlaig.. 1170 402.

*nuaíocht, Adhnua, rud as an ngnáth le n-ithe etc., tá mé ag gabhail soir 'na bhaile mhóir annseo fá choinne triple nuaidheachta do'n bheirt againn. 1185 440.